Οἱ ἀλλαγές πού συμβαίνουν σήμερα συγκλίνουν γύρω ἀπό μιά σειρά ἐξελίξεων πού ἔχουν σχέση μέ τήν εἰσαγωγή τῶν νέων τεχνολογιῶν καί τή διεύρυνση τῆς ἐπικοινωνίας. Κάθε ἀνάλυση πού θά ἤθελε νά σκιαγραφήσει τό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς θά ἔπρεπε νά ἐξετάσει τίς ἀλλαγές πού ἔφεραν οἱ τεχνολογίες τῶν ἐπικοινωνιῶν καί τῆς πληροφορικῆς, τίς ὑφιστάμενες οἰκονομιές καί ἰδεολογικές μεταμορφώσεις τῶν Μ.Μ.Ε., τίς ποσοτικές καί ποιοτικές ἀλλαγές τοῦ κοινοῦ, καί, κυρίως, νά ἀναρωτηθεῖ γιά τό ρόλο τῶν Μ.Μ.Ε. στά κοινωνικά φαινόμενα καί γεγονότα τῶν καιρῶν. Αὐτό τό θέμα θά ἐπιχειρήσουμε νά ἐρευνησουμε παρουσιάζοντας τίς ἐπί μέρους καί εὐρύτερες διαστάσεις του, ἄν καί στήν πρόοδο τῆς ἀναζητήσεώς μας διαπιστώσαμε περιορισμένη ἑλληνική βιβλιογραφία γιά τό σχετικό θέμα. 

Τά Μ.Μ.Ε. ἐπέδρασαν στίς κοινωνίες τοῦ αἰῶνος μας, ἀναπτύσσοντας διαύλους γιά τή διάδοση τῆς παιδείας, τήν καλλιέργεια τοῦ δημοκρατικοῦ ἤθους, τήν μεταφορά τῶν πολιτιστικῶν ἀγαθῶν στίς ἐσχατιές τοῦ πλανήτη, ἀλλά καί προκαλώντας τους παραμορφωτικές διαστροφές. Φυσικά καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά οἱ κοινωνίες μας, ἐπέβαλαν στά Μ.Μ.Ε. τή δυναμική τῶν νέων προσανατολισμῶν, τήν εὐθυγράμμιση στά πανανθρώπινα αἰτήματα, ἀλλά καί τήν παθολογία τους καί τά συμπτώματα τῆς παρακμῆς.

Ὁ Ἑλληνικός Τύπος, ἐφημερίδες καί δημοσιογράφοι, εὑρίσκοναι ἀναμφισβήτητα ἀντιμέτωποι μέ μιά βαθύτατη κρίση. Ἡ κρίση εἶναι πολύπλευρη. Ἀφορᾶ κατ' ἀρχήν τόν πολιτικό καί ἠθικό λόγο ὑπάρξεώς τους. Ἀφορᾶ τή σχέση τους μέ τόν πολίτη - ἀναγνώστη,γενικά τό κοινό. Ἀφορᾶ καί τή συνταγματικά κατοχυρωμένη θέση τοῦ Τύπου, ὡς οὐσιαστικοῦ στοιχείου λειτουργίας τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος. Ἀφορᾶ τό ποιοτικό ἐπίπεδο τοῦ πολιτικοῦ, οἰκονομικοῦ, κοινωνικοῦ καί ἠθικοῦ λόγου, τόν ὁποῖο ὁ Τὐπος ἐκφέρει. Ἀφορᾶ τόν παιδευτικό του προσανατολισμό, τό χαμηλό ἐπίπεδο παιδείας καί μορφωσεως τῶν ἴδιων τῶν δημοσιογράφων, τίς ἐπιλογές τῶν ἰδιοκτητῶν ἐφημερίδων καί Μ.Μ.Ε. , πού ἐπιδιώκουν αὔξηση τῆς κυκλοφορίας ἤ τῆς ἀκροαματικότητάς τους μέσα ἀπό τεχνικές χρησιμοθηρικῆς σκοπιμότητας. Τό ἄθροισμα τῶν πλευρῶν τῆς κρίσεως ἀφορᾶ αὐτή τήν ἴδια τήν οὐσία ὑπάρξεως τῶν Μ.Μ.Ε. καί ἀντανακλᾶ τή βαθύτερη κρίση τῆς εὐρωπαϊκῆς ἀλλά καί τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Ἀφορᾶ, τέλος, τή σχέ-ση με τόν ἑαυτό μας, μέ τήν ἀλήθεια τῆς ζωῆς καί τό νόημά της. Γι' αὐτό μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ καί ὡς "κρίση ταυτότητας". Κι ἔτσι πρέπει νά ἀντιμετωπισθεῖ. Ἀλλιῶς δένἔχει νόημα νά μιλᾶμε ἐπάνω σ' ἕνα πτῶμα γιά συμπτώματα. 

Οἱ σκέψεις αὐτες ἀποκτοῦν νόημα μπροστά στό γεγονος τῆς ἀγωνίας γιά τό αὔριο καί τοῦ προβληματισμοῦ γιά τήν ἀντιμετώπιση ἑνός συμπαντικοῦ δράματος, τοῦ ρατσισμοῦ καί τῆς ξενοφοβίας.

Ἀπό τή σκοπιά τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας, πού δέν διακρίνει νεστοριανικά τή θρησκεία ἀπό τήν κοινωνική ζωή, τό φαινόμενο τοῦ ρατσισμοῦ εἶναι πρωτίστως θεολογικό. Καί αὐτό ἰσχύει ὄχι μόνον ὅταν παρουσιάζεται μέ τήν τυπική θρησκευτική μορφή του, ἀλλά καί ὅταν ἐμφανίζεται ὡς κοινωνικοπολιτικό ἤ ἀνθρωπολογικό .

Ἄν ἡ ἐπιστήμη τῆς κοινωνιολογίας καί, κατ' ἐπέκταση, τά Μ.Μ.Ε. μποροῦν νά προσεγγίσουν τήν φαινομενολογία τοῦ ρατσιμοῦ καί νά ἐπισημάνουν τίς σχέσεις του μέ τά κοινωνικά δεδομένα, ἡ Θεολογία μπορεῖ νά προχωρήσει βαθύτερα καί νά φθάσει στήν "ὀντολογία του".

Ὁ ρατσισμός, ὁ φόβος γιά τόν ἄλλον, συνιστᾶ οὐσιαστικά μία δαιμονική κατάσταση, μία "αἵρεση". Σέ τελευταία ἀνάλυση ἐκφράζει τήν ἀπολυτοποίηση τοῦ κτιστοῦ, τό πρόβλημα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ὅπως βιώνεται σήμερα, μέ τή διακοπή τῆς σχέσεως, τήν αναίρεση τῆς κοινωνίας καί τή ματαίωση τῆς μετοχῆς.

Στό σύγχρονο πολιτισμό κερδίζεται ἡ ἐλευθερία καί χάνεται ἡ ἑνότητα. Μέ τήν ἐκκοσμίκευση καί τήν ἐξατομίκευση τῆς ζωῆς ὁ ἄνθρωπος ἀπελευθερώνεται καί ἀπομονώνεται. Φαίνεται πιά ὁλοκάθαρα ὅτι τό καίριο μεταφυσικό πρόβλημα τοῦ μοντέρνου, τοῦ νεωτερικοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ὁσυνδιασμος τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἑνοτητας, ἡ συνάρτηση τῆς ἀτομικότητας καί τῆς κοινωνικότητας, ἡ σύνθεση τῆς αὐτονομίας και τῆς συμβιώσεως .

Τό αἴτημα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου δέν εἶναι ἡ ὕπαρξη, ἀλλά ἡ συνύπαρξη, ὄχι ἁπλῶς ἡ ἀτομική ἐπιβίωση ἀλλά ἡ κοινωνική συμβίωση. Καί σέ αὐτό ἀκριβῶς τό ζωτικό αἴτημα ὀφείλουμε να ἀπαντήσουμε. Νά βοηθήσουμε τόν ἄνθρωπο νά κατανοήσει τήν ὀντότητά του ὡς πρόσωπο, νά μάθει ὅτι δέν ὑπάρχει ἁπλῶς, ἀλλά συνυπάρχει κυρίως, ὄχι γιά νά ἐπιβιώνει ἀτομικά, ἀλλά γιά νά συμβιώνει κοινωνικά. 

4. Συμπτωματολογία.

Ὁ ρατσισμός εἶναι μιά λέξη πού κανένας δέν ἀκούει εὐχάριστα, οὔτε καί οἱδημοσιογράφοι. Στή Γερμανία π.χ. ὅταν ἀκούγεται ἡ λέξη ρατσιμός δημιουργεῖται σύγχηση. Πολλοί δημοσιογράφοι προσπαθοῦν νά ἀποφύγουν τή συγκεκριμενη λέξη καί χρησιμοποιοῦν τή λεξη ξενοφοβία. Στούς ἀκαδημαϊκούς κύκλους ὁμιλοῦν εὐχαρίστως γιάα ἐθνοκεντρισμό.

Στόν ἀπολογισμό τῆς συζητήσεως στρογγυλῆς τραπέζης, μέ θεμα "τόν ρόλο τοῦ Τύπου καί τῶν Μ.Μ.Ε. στά ζητήματα τοῦ ρατσισμοῦ καί τῆς ξενοφοβίας ", πού ἔγινε στἠν Ἀθήνα, τό 1995, μέ τήν ὀργανωτική εὐθύνη τοῦ Ἑλληνικοῦ Κέντρου Εὐρωπαϊκῶν Μελετῶν, ἀναφέρεται ὅτι :

Διατηροῦμε λοιπόν παρά τίς ἀξιόλογες καί σοβαρές προσπάθειες κάποιων δημοσιογράφων, ἀρκετές ἐπιφυλάξεις καί διατυπώνουμε τόν προβληματισμό μας, ὅσον ἀφορᾶ τή συνειδητοποίηση τῆς εὐθύνης τῶν Μ.Μ.Ε. καί τίς δυνατότητές τους νά συμβάλουν, λόγῳ τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο διαχειρίζονται τό θέμα, στήν καταπολέμηση τοῦ ρατσισμοῦ καί τῆς ξενοφοβίας. 

α. Τά στερεότυπα.

" Ἡ ἀνασφάλεια καί ὁ φόβος μᾶς ὁδηγοῦν στό νά γυρνᾶμε τήνπλάτη στούς πρόσφυγες καί νά ἀδιαφοροῦμε γιά τό δρᾶμα τους. Οἱ Ἕλληνες σιγά σιγά γίνονται ρατσιστές, λόγῳ ἔλλειψης ἐνημέρωσης... Πόσο εἶναι ἕτοιμος ὁ τόπος μας νά δεχθεῖ νά καταλάβει καί νά στηρίξει τό ὄνειρο τῶν προσφύγων πού τούς ἔφερε ὥς ἐδῶ: Μιά ματιά μόνο στά δελτία τῶν εἰδήσεων ἤ στούς τίτλους τῶν ἐφημερίδων εἶναι ἀρκετή γιά νά συνειδητοποιήσει κανείς τό νέο γολγοθᾶ τους". Τό μέτρο τῆς ἐνημέρωσης καί ἡ φροντίδα γιά τήν εὐαισθητοποίηση τοῦ πολίτη σέ θέματα σεβασμοῦ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων δέν πρέπει νά σταματᾶ ποτέ".

Δέν εἶναι ὅμως μόνον ἡ ἐπικαιρότητα, δέν εἶναι μόνο ἡ εἰδησεογραφία, δέν εἶναι μόνο οἱ ἐνημερεωτικές ἐκπομπές. Εἶναι κυρίως ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο τά Μ.Μ.Ε. διαχειρίζονται κοινωνικά θέματα καί καταστάσεις, τό γεγονός τῆς ἀνεστιότητας τῶν ἀνθρώπων, μέσα ἀπό τόν ὁποῖο, ἐκεῖ πού δέν τό καταλαβαίνει κανείς, ἐκεῖ ὅπου πράγμαται ὁ θεατής, ὁ ἀναγνώστης ἤ ὁ ἀκροατής, εἶναι χαλαρός καί ἀνύποπτος, μπορεῖ νά παράγεται καί νά ἀναπαράγεται, ἀκόμη καί ἀπό τή χροιά καί τόν τόνο τῆς φωνῆς κάποιο στερεότυπο, τό ὁποῖο καλλιεργεῖ τή σχέση καί τήν προβολή ὡς μηχανισμούς σχέσεως μέ τόν κόσμο. εἶναι στερεότυπα ἐπιθετικό, κατά βάθος ρατσιστικό, παράγωγο μιᾶς ἀντίληψης, ἡ ὁποία εἶναι μή ἀνεκτική ἀπέναντι στή διαφορά, στήν ἐξοικείωση καί τήν ἀνοχή τῆς διαφορᾶς. Ἄς ἀναφέρουμε ἕνα παράδειγμα: ἔχει γίνει τῆς μόδας, σέ περιπτώσεις πού συμβαίνουν ἀξιόποινες πράξεις ἀπό ἀνθρώπους μειονοτικούς, νά ἀναφέρεται ἡ ἐθνικότητα τοῦ δράστου καί νά γενικεύονται τά φαινόμενα αὐτά σέ ὅλη τή μειονότητα. Ὅμως ἡ ἐπαναλαμβανόμενη ἀναφορά στήν ἐθνικότητα δημιουργεῖ στό κοινό τήν αἴσθηση τῆς ρεαλιστικῆς εἰκόνας. Τό κοινό μεγαλώνει μέ αὐτή τήν εἰκόνα. Ἔτσι ἡ κριτική γιά τήν ἐθνικότητα τῶν δραστῶν εἶναι κάτι πού θεωρεῖται φυσιολογικό καί κανονικό.

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά δημοσιογράφοι πού πιστέυουν, ὅτι μποροῦν νά διορθώσουν τά ἀρνητικά κλισέ μέ θετικές εἰκόνες καί ἱστορίες γιά τούς καλούς πρόσφυγες ἤ μειοντικούς ἐνεργοῦν, πολλές φορές, τό ἴδιο ρατσιστικά.

Εἶναι παράδοξο, ἀλλά δέν χρειάζεται νά εἶναι κάποιος δεδηλωμένος ρατσιστής γιά νά χρησιμοποιεῖ ρατσιστικά στερεότυπα ἤ νά συμπεριφέρεται ρατσιστικά, γιατί τίς περισσότερες φορές αὐτό συμβαίνει ἀσυνείδητα καί ἴσως καί χωρίς πρόθεση. Ὁ Winnicott γράφει , ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὑποφέρει ἀπό τήν ἀπωθημένη ἐπιθετικότητα. Καί δέν διαθέτει βιολογικούς μηχανισμούς γιά νά ἀμυνθεῖ στήν ἐπιθετικότητά του. Νά γιατί ἡ μήτρα τοῦ ρατσισμοῦ εἶναι τό ἀνθρώπινο πρόσωπο. Γι' αὐτό καί ὁ ρατσισμός ὡς κατάσταση διαπερνᾶ ὁλόκληρη τήν κοινωνία καί τόν καθένα ξεχωριστά . Και αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἡπαγκοσμιότητα τοῦ γεγονότος.

Στή Γερμανία ἄρχισε μιά συζήτηση στίς συντάξεις ἐφημερίδων καί περιοδικῶν γιά τό κατά πόσο οἱ δημοσιογράφοι ἀντιλαμβάνονται καί μεταδίδουν τά θέματα ἐλεύθεροι ἀπό ρατσιστικές ἰδέες. Τό πρᾶγμα δέν εἶναι εὔκολο. Τό σύνθετο δέ τῆς καταστάσεως φαίνεται στά ρεπορτάζ πού κάνουν γιά τούς ξένους οἱ ἴδιοι οἱ ἀλλοδαποί δημοσιογράφοι. 

Αὐτό τό ὁποῖο, ἐπίσης, παρατηροῦμε, εἶναι ὅτι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο τά Μ.Μ.Ε. παρουσιάζουν θέματα πού ἔχουν σχέση μέ τίς μειονότητες καί τούς πρόσφυγες χαρακτηρίζεται, πολλές φορές ἀπό ἀκρότητα. Αὐτή ἡ διάθεση νά προβάλουμε, ἀποσπασματικά, περιπτώσεις ἀκραῖες ἤ ὡς ἀκραῖες, χωρίς τόν κόπο νά κατανοήσουμε "ἐπιστημονικά" τήν προβληματική τῶν κοινωνικῶν θεμάτων, δημιουργεῖ ἕνα ἐπικοινωνιακό μοντέλο πού δέν χαρακτηρίζεται ἀπό τήναἴσθηση τοῦ μέσου, τή διαδικασία τῆς μάθησης καί τῆς περιγραφῆς, τῆς κοινωνίας καί τῆς ἐπαφῆς. Ἴσως αυτό νά θελει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος. Δέν εἶναι τυχαῖο τό γεγονός, ὅτι οἱ κινηματογραφικές ταινίες "Ἄγγλος ἀσθενής" καί "Ὁ σολίστας", πού τό θέμα τους διαπραγματεύεται, ἐκτός τῶν ἄλλων, τήν ἄκρα ἀνθρώπινη διάθεση καί συμπεριφορά, τήν ἰσοπέδωση τοῦ μέσου ὄρου, κρίθηκαν μεταξύ τῶν καλυτέρων ταινιῶν τοῦ παγκοσμίου κινηματογράφου καί βραβεύθηκαν μέ τό βραβεῖο ΟΣΚΑΡ. Αὐτό σέ τελευταία ἀνάλυση σημαίνει, ὅτι ὁ ἄνθρωπος συγκινεῖται, γοητεύεται ἀπό τά ἀκραῖα πράγματα. Καί αὐτό εἶναι μιά διαπίστωση πού θά πρέπει βαθύτατα νά προβληματίσει. 

Ὁ κοινωνικός λόγος, ὁ δημόσιος λόγος, γενικότερα, στήν Ἑλλαδα, εἶναι ἕνας λόγος, πολλές φορές, ἀρκετά ἐραστιτεχνικός, ὁ ὁποῖος μᾶς περιάγει στήν ἀδιαφοροποίητη καί ὁμοιογενῆ κατάσταση ἑνός καθαροῦ τίποτα. Αὐτό σημαίνει, ὅτι εἶναι καί λόγος ἀνυποψίαστος καί ἁπλουστευτικός ἀπέναντι σέ καποια βαθύτερα προβλήματα. Προβλήματα πού κινοῦνται μέ ἀργούς ρυθμούς, ἀλλά εἶναι προβλήματα πάρα πολύ σημαντικά.

Γι' αὐτό καί ὁ δημοισιογραφικός λόγος, σέ μιά ἐποχή "πολυβηματικῆς ἐπαγωγικῆς λογικῆς", θά πρέπει νά σκεφθεῖ, νά μεγαλώσει, νά ὀξειδωθεῖ, νά ὡριμάσει, καί νά ρυτιδωθεῖ παραγωγικά. Μέ ἄλλα λόγια θά πρέπει νά γεννήσει καί νά μεταβιβάσει πληροφορία καί νόημα ὄχι στά πλαίσια μιᾶς "ἀσάλευτης ζωῆς", ἀλλά μιᾶς πραγματικότητας, μέ διαλεκτικό και τελεολογικό χαρακτῆρα. Μιᾶς πραγματικότητας, ἡ ὁποία δέν θά καλλιεργεῖς τίς ἀντιπαραθέσεις και τίς διαφοροποιήσεις, δέν θά ἐκμεταλλεύεται τόν ψυχισμό τοῦ ἄλλου καί δέν θά κακοποιεῖ τό ἀνθρώπινο πρόσωπο. Ἄλλωστε τί νόημα ἔχει ὁ λόγος, ὅταν δέν ὑπάρχει σχέση; Ἡ λειτουργία τοῦ λόγου εἶναι νά ἀπαλύνει τά τραύματα ἀπό τίς ἐνορμήσεις ἤ τή σύγκρουση μέ τόν ἄλλον, νά συντελεῖ στή συνάντηση τῶν προσώπων .

Εἶναι μισή ἀλήθεια καί αὐτό συνιστᾶ καθολικό ψεῦδος ἀπό τή μιά πλευρά νά ὁμιλοῦμε καί νά γράφουμε ἐνάντια στό ρατσισμό καί τήν ξενοφοβία, νά καταγγέλουμε τήν ἐκμετάλλευση καί κακοποίηση γυναικῶν νά παιδιῶν, κάτω ἀπό πρωτοφανεῖς ἐξευτελιστικές συνθῆκες ἀπό τήν Ἀλβανία, τήν Πολωνία, τίς χῶρες τῆς πρώην Γιουγκοσλαβίας καί ἀπό τήν ἄλλη νά καλλιεργεῖται μέ τή δημοσίευση, στήν πλειοψηφία τοῦ Τύπου διαφόρων ἀγγελιῶν, ἡ χρησιμοποίηση τοῦ ἀνθρωπου ὡς κοινότατου ἄψυχου ἐμπορέυματος. Αὐτό δέν εἶναι δημοσιογραφική δεοντολογία. Εἶναι καθαγιασμός τοῦ ἀπανθρωπισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ὑλιστικός κυνισμός. 

Δέν εἶναι δυνατό νά ὁμιλοῦμε γιά φαινόμενα ρατσισμοῦ θεωρώντας τόν ἄνθρωπο ἁπλῶς διακοσμητικό στοιχεῖο, οὐσιαστικά ἀναιρώντας τον.

Ἔτσι δέν καλλιεργεῖται ἡ αἴσθηση τῆς συμμετοχῆς ἤ ἡ δυνατότητα τῆς συμμετοχῆς τοῦ κοινοῦ στά διάφορα κοινωνικά προβλήματα, ἀλλά ἡ δυνατότητα τῆς κατανάλωσης, τῆς σκοπιμότητας καί τοῦ ἀπεριορίστου προσωπικοῦ συμφέροντος ἕνας κοινωνικός δαρβινισμος, μέ ἕναν ἀπεριόριστο ἰδεολογικό κυνισμό. Ἴσως αὐτό νά θέλει ἡ κοινωνική πραγματικότητα. Ὅτι δέν πουλάει δέν ζεῖ": εἶναι τό χαρακτηριστικό σύνθημα αὐτῆς τῆς νοοτροπίας .

Πρέπει ὅμως νά μάθουμε, ὅτι ἀπευθυνόμαστε σέ πολίτες καί ὄχι σέ καταναλωτές "Καί ὁ πολίτης δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ μονάδα μέσα στό σύνολο τῆς κοινῆς συμβίωσης, μονάδα δικαιωμάτων καί ὑποχρεώσεων, πού ρυθμίζονται συμβατικά προκειμένου νά ἐπιτευχθεῖ ἡ πληρέστερη δυνατή ἐξισορρόπηση τῶν ἐγωκεντρικῶν ἀπαιτήσεων.Νά εἶσαι πολίτης εἶναι τίτλος τιμῆς: μετεχεις στή μεγίστη τιμή καί στό κατόρθωμα νά κάνης τή ζωή νά ἀληθεύει -γι' αὐτό καί ἡ ἰδιότητα τοῦ πολίτη δέν εἶναι ἕνα περιστασιακό προνόμιο ,ἀλλά πρωταρχικό περιεχόμενο του προσωπικοῦ βίου, πού δίνει νόημα στήν κάθε πτυχή τῆς καθημερινότητας".

Νομίζω, ὅτι δέν μπορεῖ καί δέν ἐπιτρέπεται νά ἀγνοηθεῖ αὐτή ἡ εὐθύνη τοῦ πολίτη. Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ κριτική τῆς "κρίσης" τῶν Μ.Μ.Ε. εἶναι ἕνα ἄλλοθι τῆς ἀτομικῆς ἀδιαφορίας (ἤ ἀναπηρίας) καί τῆς ἐκπτώσεως ἑνός πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ρίχνει στήν ἰσοπεδωτική κοίτη τοῦ λαϊκισμοῦ ὅλα τά αὐθεντικά ἐρωτήματα τοῦ νοήματος τῆς ὑπάρξεως.

Οἱ ἄνθρωποι θά πρέπει νά εἶναι ἱκανοί νά φαντασθοῦν καί νά κατανοήσουν τούς ἑαυτούς τους καί μέ ἄλλους τρόπους καί νά ἀναλάβουν τίς εὐθύνες τους. Καί αὐτός εἶναι ὁ οὐσιαστικός ρόλος τῶν Μ.Μ.Ε.: νά δώσουν τήν εὐκαιρία στούς πολίτες νά δοῦν τούς ἑαυτούς τους διαφορετικά. Τότε μονάχα θά συμβάλλουν οὐσιαστικά καί στήν ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος πού μᾶς ἀπασχολεῖ. 

· Πρέπει νά εἰσέλθουμε σέ μιά διαδικασία διαρκοῦς ἀντιστάσεως ἀπέναντι σέ ὅλες τίς πιθανές ἐκδηλώσεις, τίς φανερές καί ὑποδόριες, τῶν φαινομένων τοῦ ρατσισμοῦ καί τῆς ξενοφοβίας. Δέν ἀρκεῖ ἡ συνταγματική κατοχύρωση, δέν ἀρκεῖ ἡ διεθνής προστασία, δέν ἀρκοῦν οἱ δηλώσεις. Χρειάζεται πρωτίστως μιά κοινωνική συνείδηση καί μιά κοινωνική ἀντίδραση τέτοια, πού στήν πράξη καί στήν μικροκλίμακα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, στήν καθημερινότητα, νά ἀποδεικνύεται, ὅτι δέν ἐκδηλώνεται ρατσισμός, ξενοφοβία καί κοινωνικό μῖσος.

· Ἀπαιτεῖται μιά διαρκής, ἀλλά διακριτική, ἐπαγρύπνηση γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων πού ὑπάρχουν στόν ἑλληνικό, ἀλλά καί τόν εὐρωπαϊκό χῶρο, καί τά ὁποῖα ἀσφαλῶς ἐπηρεάζουν καί θά ἐπηρεάζουν τήν τρέχουσα πραγματικότητα. Γιατί, πολλές φορές, τά Μ.Μ.Ε. ἀναπαράγουν, μέ εὐκολία, παρεξηγήσεις, τίς ὁποῖες σιγά-σιγά ἀποδεχόμεθα ὡς ἰσχύουσες πραγματικότητες.

· Τά Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης ὀφείλουν μέ ἐντιμότητα καί εὐαισθησία νά ἐπανεκτιμήσουν τή στάση τους ἀπέναντι στό ὅλο θέμα τῆς ἀντιμετωπίσεως τοῦ ρατσισμοῦ, καί οἱ δημοσιογράφοι νά ξεκαθαρίσουν ἐσωτερικά πῶς οἱ ἴδιοι ἀντιλαμβάνονται τόν κόσμο, γιά νά ἀποτρέπουν καί νά μήν ἐνθαρρύνουν, μέ τήν ἀποτελεσματικότητα πού πρέπει, ἀνάλογες περιπτώσεις.

· Ἡ δυνατότητα νά ἀποφεύγονται στά Μ.Μ.Ε. καταστάσεις ρατσισμοῦ δέν εἶναι γιά τούς δημοσιογράφους ἰδεολογική πίστη, ἀλλά, ἐκτός τῶν ἄλλων, καί ἕνα πρακτικό πρόβλημα μέ τό ὁποῖο θά πρέπει νά ἔλθουν σέ ἐπαφή, καί γι' αὐτό χρειάζεται ἐκπαίδευση καί μετεκπαίδευση.

· Ὑπάρχει καί κάτι ἄλλο, γιά τό ὁποῖο θά πρέπει νά ἀναρωτηθοῦμε: ἄν ἔχουν λόγο στά Μ.Μ.Ε. οἱ μειονότητες καί πῶς εἶναι δυνατό νά ἐξασφαλισθεῖ ὁ λόγος αὐτός. Αὐτό εἶναι μιά προσπάθεια, ὄχι μόνο γιά μιά ὑπεύθυνη ἐνημέρωση, ἀλλά γιά μιά καλή μορφή ἐπικοινωνίας, ἔστω καί στό minimum. Καί ἡ ἐπιτυχημένη ἐπικοινωνία ἐξοικειώνει, προκαλεῖ ἠρεμία καί αὐτοπεποίθηση, ἡ ἀποτυχημένη ἀποξενώνει, συνεπάγεται ἀβεβαιότητα καί φόβο.

· Τέλος, κάτι πολύ σημαντικό γιά τούς ἀνθρώπους πού γράφουν καί δημοσιογραφοῦν. Ἀφορᾶ τό θέμα τῆς γλώσσας. Μιά "σκοτωμένη γλῶσσα" ἀνοίγει τό δρόμο στήν ἰσοπέδωση καί τήν τυραννία. Ἡ γλῶσσα ταυτίζεται μέ τήν ἐλευθερία τῶν ὑπάρξεων καί ἀποκτᾶ ἕνα νόημα πού προσλαμβάνει ἐκρηκτικές διαστάσεις, μιά καί ἡ γλῶσσα ἔρχεται ἐν τέλει νά περιφρουρήσει τήν ταυτότητα καθώς καί τήν ὑπαρξιακή ἀλλά καί πολιτική παρουσία καί ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων. Ἔτσι, ἄν ἡ σκέψη δέν εὑρίσκει πιά, γιά νά ἐκφρασθεῖ, τή διέξοδο μιᾶς γλώσσας αὐστηρῆς καί σωστῆς, πνίγεται καί ξεπέφτει. Ὁ δημοσιογραφικός λόγος πρέπει νά ἀναβαθμισθεῖ καί νά ἀντισταθεῖ στόν προοδευτικό ἐκφυλισμό τῆς γλώσσας πού ἔχει ὡς ἄμεση συνέπεια τήν ὑποταγή καί τήν ἐλαχιστοποίηση τῆς σκέψεως.

Σέ μιά ἐποχή κατά τήν ὁποία ἡ σχέση "Ἐγώ-Ἐσύ" ἔχει ἀντικατασταθεῖ ἀπό τήν ἐργαλειακή σχέση "Ἐγώ-αὐτό", καί μάλιστα ὄχι μόνο σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τή σχέση μας μέ τόν ἄλλον, ἀλλά καί μέ τόν ἑαυτό μας, ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς, παθητό ὄν τῆς ἱστορίας, καλεῖται νά νικήσει τό πάθος διά τοῦ πάθους, τό θάνατο μέ τήν πίστη στήν ἀνάσταση, νά κερδίσει τόν πόλεμο τῆς ἱστορίας, νά ξεπεράσει τό συμβιβασμό μέ τή συμβατικότητα, νά ψηλαφίσει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, νά προσλάβει γιά νά θεραπεύσει.