Στά ἑλληνικά οἱ λέξεις "σύμβολον" καί "διάβολος" προέρχονται ἀπό τήν ἴδια ρίζα, καί γι' αὐτό ἐκφράζουν πολύ ἐντονότερα πραγματικότητες ἀντίθετες. Ὁ διάβολος (δια-βάλλω) εἶναι ἐκεῖνος πού διαιρεῖ, πού χωρίζει, κόβει κάθε ἐπικοινωνία καί κατεβάζει τό ὄν στή ἐσχάτη μοναξιά. Ἀντίθετα, τό σύμβολον (συν-βάλλω) συνδέει, κατασκευάζει μιά γέφυρα, ἀποκαθιστᾶ τήν ἐπικοινωνία.

Ἡ διήγησις τοῦ δαιμονισμένου τῶν Γεργεσηνῶν φανερώνει μέ ἀνάγλυφο τρόπο τήν φύση τοῦ Κακοῦ. Ὁ Χριστός κάνει στό δαιμόνιο μιά τρομερή ἐρώτηση: "Τί ὄνομά σοι;" Γιά τήν ἰουδαϊκή νοοτροπία, τό ὄνομα ἑνός πράγματος ἤ ἑνός ὄντος ἐκφράζει τήν οὐσία του, καί τό ἀρχαῖο ἀπόφθεγμα "nomen est omen" βλέπει μέσα στό ὄνομα τήν ἔκφρασι τοῦ προσώπου καί τῆς τύχης του. Ἡ ἐρώτηση τοῦ Ἰησοῦ ἐσήμαινε λοιπόν: "Ποιός εἶσαι, ποιά εἶναι ἡ φύσις σου, τό κρυμμένο εἶναι σου;" Καί τό διαμόνιο ἀπαντᾶ "Λεγεών ὄνομά μοι, ὅτι πολλοί ἐσμέν".

Αὐτό τό ἀπότομο πέρασμα ἀπό τόν ἑνικό στόν πληθυντικό, ἀπό τό "μοί" στό "ἐσμέν" ἀποκαλύπτει τήν δράση τοῦ Κακοῦ μέσα στήν εὔθραυστη καί μή συνειδητή ἀκόμη ἑνότητά του, θραύεται, σπάζει σέ κομμάτια μεμονωμένα, καί αὐτό εἶναι ἡ κόλαση. Ὁ ἑλληνικός Ἅδης, ὅπως καί ὁ ἑβραϊκός Σεόλ σημαίνουν καί οἱ δύο αὐτόν τό σκοτεινό τόπο, ὅπου, ἡ μοναξιά καταντᾶ τόν ἄνθρωπο στήν ἀκραία πτωχεία τοῦ δαιμονικοῦ ἀπομονωτισμοῦ . Θά μπορούσαμε νά παραστήσωμε τόν Ἅδη σάν ἕνα κλουβί κατασκευασμένο ἀπό καθρέπτες· μέσα ἐκεῖ δέν μπορεῖ κανείς νά ἰδεῖ παρά τό δικό του πρόσωπο, πού πολλαπλασιάζεται ἐπ' ἄπειρον καί κανένα ἄλλο βλέμμα δέν ἔρχεται νά τό κοιτάξει.

Τά 'Αποφθέγματα τοῦ ἁγίου Μακαρίου δίδουν μιά συναρπαστική περιγραφή αὐτῆς τῆς μοναξιᾶς. Οἱ δέσμιοι εἶναι δεμένοι πλάτη μέ πλάτη καί μόνο μιά μεγάλη προσευχή τῶν ζωντανῶν τούς χαρίζει μιά στιγμή ἀναπαύσεως: "Ὅσο χρόνο διαρκεῖ ἕνα ἀνοιγόκλειμα τῶν ματιῶν βλέπομε τίς μορφές μας ὁ ἕνας τοῦ ἄλλου.......".

Ἀντιθέτως, ἀπέναντι σ' αὐτή τή δράση τοῦ Κακοῦ, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος παρουσιάζει τή δράση τοῦ Χριστοῦ: "ὅτι εἷς ἄρτος (ὁ Χριστός), ἕν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμέν" καί μέσα στήν εὐχαριστιακή κοινωνία γίνεται τό ἕν ἀπό ὅλους πού ἀνεκεφαλαιώθηκαν ἐν Χριστῷ κατά τήν εἰκόνα τῆς τριαδικῆς κοινωνίας· ὁ Θεός, ἕνας καί ταυτόχρονα τριάς, ἡ ἑνότης μέσα στό πολλαπλοῦν.

Ἐντελῶς φυσικά, λοιπόν, ἡ Εὐχαριστία τοποθετεῖται στήν καρδία ἀκριβῶς τῆς Ἐκκλησίας καί ἀποκαλύπτεται γεννήτρια τῆς ἑνότητος πού διεκηρύχθη προσεφέρθη καί ἐβιώθη. Εἶναι ἕνα χρυσοφόρος ὄγκος χωρίς τήν παραμικρή ρωγμή, πού ἀποτελεῖ τό εἶναι (esse) τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἀρχαιότερη ἐπίκληση "Μαράνα-θά" (Ἔρχου Κύριε) ἔκλεινε μιά λειτουργική προσευχή καί ἀναφερόταν στή Παρουσία,τήν εὐχαριστιακή ἔλευση τοῦ ἀναστάντος Κυρίου. Ὁ Θεός ἔρχεται νά προσφερθεῖ ὡς τροφή καί καταναλίσκομε τήν οὐσία του, τήν ἀγάπη, τήν "ἄφθαρτον ἀγάπην". Ἡ εὐχαριστιακή κοινωνία ἐνεργεῖ μιάν οὐσιαστική μετοχή στόν ὅλο Χριστό·

Ἡ ἕνωση, αὐτό τό "ἕν μετά Χριστοῦ", πού ζοῦμε μέσα στήν Εὐχαριστία, καθορίζει τόν εὐχαριστιακό χαρακτήρα τῆς πνευμα-τικῆς ζωῆς. Ἡ ἀδιάκοπη κοινωνία μέ τόν Χριστό καί τό σῶμα του- τούς ἀνθρωπους -γίνεται μιά αὔξησις ἐν ὁλοκλήρου θετική: "οὐδενί γάρ μέσῳ διεγείρεται ἡ κεφαλή καί τό σῶμα". Κάθε τί πού μετέχει τοῦ Θεοῦ, εἰς τόν ὁποῖον ὑπάρχει τό ναί, ὁμολογεῖ ἕνα ναί ὁλόκληρο στή ζωή, στό εἶναι· ὁμολογεῖ ἕνα ναί ὁλόκληρο στή ζωή, στό εἶναι· ἀντιθέτως δέν ὑπάρχει παρά τό ὄχι στόν Σατανᾶ, καί αὐτή ἡ ἀπόρριψη, καθορίζει τόν τόπο ἀπ' ὅπου ὁ Θεός εἶναι ἀποκλεισμένος· ἄρνηση, μηδέν, κόλαση.

Ἀπό τίς πολλές ἐκδηλώσεις τοῦ Κακοῦ, μποροῦμε νά ξεχωρίσωμε τρεῖς ὄψεις χαρακτηριστικές: τόν παρασιτισμό, τήν ἀπάτη καί τήν παρῳδία. Ὁ Πονηρός ζεῖ ὡς παράσιτο πάνω στό ὄν πού δημιούργησε ὁ Θεός σχηματίζοντας ἕνα τερατῶδες σάρκωμα, ἕνα δαιμονικό οἴδημα. Ἀπατεώνας καθώς εἶναι, ἐποφθαλμιᾶ τίς θεῖες ἰδιότητες, ὑποκαθιστᾶ στήν ὁμοιότητα τήν ἰσότητα: " καί ἔσεσθε ὡς Θεοί", ἴσοι μέ τόν Θεό. Τέλος, φθονερός παραχαράκτης , παρωδεῖ τόν Δημιουργό καί οἰκοδομεῖ τό δικό του Βασίλειο χωρίς Θεό, πού εἶναι μιά ἀντίστροφη μίμηση.

Οἱ φιλόσοφοι δέν πέτυχαν ποτέ νά διαλευκάνουν τό πρόβλημα τοῦ Κακοῦ, μᾶλλον τό ἔκαναν πιό περίπλοκο. Ἀντιστρόφως τό κακό δέν εἶναι ποτέ πρόβλημα γιά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Τό ζήτημα δέν εἶνα νά κάνῃ κανείς θεωρίες περί Κακοῦ, ἀλλά νά πολεμᾷ τόν Διάβολο. Ἡ προσευχή ἑνός ἁγίου θά ἦταν: Προφύλαξέ μας ἀπό κάθε μάταιη θεωρία περί τοῦ Κακοῦ καί γλύτωσέ μας ἀπό τόν Διάβολο. Παρόμοια ἡ Βίβλος δέν ὁμιλεῖ γιά ἠθικές ἀρχές, πού ἀφοροῦν στό καλό καί τό κακό, ἀλλ' ἀποκαλύπτει τόν Θεό καί ἀναφέρει τόν ἀντίπαλο· καταγγέλλει ἐπίσης τόν "ἄνθρωπο τῆς ἀνομίας" τῶν ἐσχάτων χρόνων, τόν υἱόν τῆς ἀπωλείας......τόν ἀποδεικνύντα ἑαυτόν ὅτι ἔστι Θεός".

Ὁ διάβολος, λέγει ὁ Χριστός, "ἀπ' ἀρχῆς" εἶναι φονεύς μέσα στήν ἴδια τήν καρδιά τοῦ ὄντος. Πνεῦμα ἀρνήσεως, εἶναι προπαντός φονεύς τῆς δικης του ἀληθείας, τοῦ νά εἶναι δηλ. Ἑωσφόρος, δοχεῖον τοῦ θείου φωτός. Ἔτσι ὁλοκληρώνει τήν μεταφυσική του αὐτοκτονία καί γίνεται καθολική ἄρνηση τοῦ ὁμοιώματος τοῦ Θεοῦ· ἔτσι φθάνει ταυτοχρόνως στήν ἀνθρωποκτονία καί στή θεοκτονία.

"Ψεύστης καί πατήρ τοῦ ψεύδους", στήν οὐσία, ὁ Πονηρός ἀποδίδει στόν ἑαυτό του μιά φοβερή ἀποστολή, τήν ἀποστολή νά ἀλλοιώνει ἐκ προθέσεως τήν ἀλήθεια. Ἡ ἀρχική διαστροφή τῆς θελήσεώς του κατέστησε δυνατό τόν σφετερισμό τῶν ἐλευθέρων χώρων γιά νά κατασκευάσει μιά ὕπαρξη μέ ψεύτικα ὑλικά. Ὁ Ἡσαΐας δείχνει καθαρά αὐτή τή ἐπιχείρηση: "Ἐθήκαμεν ψεῦδος τήν ἐλπίδα ἡμῶν καί τῷ ψεύδει σκεπασθησόμεθα".

Τό νά ψευσθεῖ κανείς ἔναντι τοῦ οὐρανοῦ, σημαίνει νά ἀντιταχθεῖ στήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, νά ἐπιβάλει στόν κόσμο τήν δική του ἐκδοχή. Ὁ Διάβολος γίνεται Ἀντίγραφον τοῦ Θεοῦ γιά νά τόν ἐξώσει ἀπό τήν δημιουργία του, γιά νά κάνει τήν δημιουργία νά μήν αἰσθάνεται τήν θεία παρουσία, καί νά πραγματοποιήσει ἔτσι μιά γιγαντιαία ὑποκατάσταση μέ ὑπερηφάνεια λέγει:" ἐγώ εἰμι καί οὐκ ἔστιν ἕτερος"- "θεός εἰμι ἐγώ".

Ὁ Θεός μέ τό δικό του ναί, τό "γεννηθήτω, δημιουργεῖ τίς ὁμοιότητες καί γεμίζει" τά πάντα ἐν πᾶσι". Ὁ Πονηρός μέ τό ὄχι του, τό "ἀντιγεννηθήτω", ἀδειάζει, κενώνει τά πάντα καί ἀποτελεῖ τόν "τόπον τῆς ἀνομοιότητος".

Ἡ Ἁγία Γραφή δέν κάνει φιλοσοφία. Ἡ Βίβλος δέν βλέπει στό Κακό μιάν ἁπλῆ ἔλλειψη Καλοῦ καί τελειότητος, μιά μή πληρότητα, ἀλλά μιά ἐλευθερία πού ἀπέτυχε καί ἔγινε κακή θέληση. Προσθέτοντας τό μή ὑπάρχον στό ὑπάρχον τό διαστρέφει σέ ὄν κακοποιό. Ἐν τούτοις, αὐτή ἡ διαστροφή τό Κακό, δέν ὑλοποιεῖται καί δέν προσωποποιεῖται σέ Πονηρό, παρά μόνο μέ τήν ὕπαρξη ὁρισμένων προϋποθέσεων, παρά μόνον ἄν τοῦ προμηθεύσει κανείς "κλίνη καί φαγητό" ὀντολογικά, δηλαδή τήν δυνατότητα νά ἐπικαλεσθεῖ -χάρις στήν ἐλευθερία τους- τούς συνενόχους συνειδητούς ἤ μή, οἱ ὁποῖοι προσφέρονται νά ὑπηρετοῦν τό ψέμα. Μέσα σ'αὐτό τό πραγματικό λειτούργημα τῶν "κατεχομένων" ἀπό τό Κακό, τά ὄντα μικραίνουν γιά να διογκώνεται καί νά μεγαλώνει ὁ Ψεύστης. Ἡ τραγικότητά του ἔγκειται στό ὅτι ἡ τροφή τῶν θεῶν -"ἄρτον ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος"- λείπει ἀπό τόν Διάβολο, γιατί αὐτή ἡ οὐράνια ζύμη εἶναι ἡ πλήρωση τοῦ θελήματος τοῦ Πατρός. Αὐτό τό θέλημα εἶναι ἡ ὑπόστασις ὅλων τῶν πραγμάτων, διδάσκει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος. Ἔτσι, μέσα στόν κόσμο τοῦ Θεοῦ ὁ Πονηρός -φάντασμα, πειναλέος γιά τό πραγματικό, εἶναι προωρισμένος νά μήν εἶναι παρά ἕνα "ὀντολογικό παράσιτο"... Τά τρομερά του φαγοπότια καμωμένα ἀπ' αὐτήν τήν ἐπιβολή πάνω στόν ἄνθρωπο, ἀρχίζουν νά ἑτοιμάζουν ἀπό ἐδῶ κάτω τήν κόλαση τῶν ἀνθρώπων, διευρύνουν τό κενό ἀπ' ὅπου ὁ Θεός εἶναι ἀπών.