´Aγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά δεν τον τίμησε μόνο η ορθόδοξη θεολογία, τον αναγνώρισε ως αυθεντία και η εικονογραφία. Ο Μανόλης Χατζηδάκης μιλώντας για την σχέση θείας χάρης και εικόνας γράφει: «Για την μεταβίβαση της θείας χάρης στα αντίγραφα, όρος απαραίτητος είναι η προσωπογραφική ομοιότητα με το κοινά παραδεκτό αρχέτυπο. Αν είναι σκηνή, αρκεί η πιστή απόδοση του όποιου ιερού κειμένου, και τότε εικόνα είναι όχι μόνο αυθεντική, αλλά έχει και τη δύναμη της αξιόπιστης μαρτυρίας. Τέλος, αν η παράσταση είναι θέματος λειτουργικού, δογματικού ή συμβολικού, πρέπει να είναι σύμφωνη με τις ερμηνείες των έγκυρων θεολόγων, της περιωπής του Γρηγόριου Παλαμά ή του Νικολάου Καβάσιλα» (Ο κρητικός ζωγράφος Θεοφάνης...σ.82).

Η εικόνα μας βρίσκεται στην Ι. Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους (16 ος αι.). Είναι μια εικόνα της κρητικής ζωγραφικής, για την οποία έχει παρατηρηθεί από τον Gabriel Millet πως « διακρίνεται με την ευγένεια στο παράστημα και τη χειρονομία, με την κομψότητα στη στάση, με τις συγκρατημένες εκδηλώσεις των συναισθημάτων, του πόνου και του πάθους, σε αντίθεση με την υπερβολή στη δραματικότητα που χαρακτηρίζει συχνά στην εποχή των Παλαιολόγων τη ζωγραφική της Μακεδονίας» (οπ. π., σ. 107).

Στην εικόνα μας ο άγιος παρουσιάζεται από τη μέση και πάνω. Φορεί φελόνιο με εγγεγραμμένους σταυρούς σε κύκλους με τα αποτροπαϊκά γράμματα Ι(ΗΣΟΥ)Σ Χ(ΡΙΣΤΟ)Σ Ν(Ι)Κ(Α). Με το ένα του χέρι κρατεί λιθοκόσμητο Ευαγγέλιο και με το άλλο υψωμένο μπροστά στο στήθος, ευλογεί. Στους ώμους του είναι ριγμένο το ωμοφόριό του στολισμένο με άσπρους και μαύρους σταυρούς. Τα κοντά μαλλιά του έρχονται σε αντίθεση με την μακριά γενειάδα του, όπως ακριβώς και το μεγάλο και στρογγυλό κεφάλι του με το μικρό και ισχνό πρόσωπό του.

Ο ζωγράφος, ξέροντας το ασκητικό βίο του και τη θεολογική του σοφία, τον απεικόνισε ως άνθρωπο σοφό, περισυλλογής και προσευχής. Σ' αυτήν την κατάσταση έβλεπε ο ίδιος το άκτιστο φως, αλλοιωμένος και μεταρσιωμένος από αυτό. «Ὁ ἡσυχαστής συνάπτει τόν νοῦν τῇ ἀδιαλείπτῳ πρός Θεόν εὐχῇ καί δι' αὐτῆς ἑαυτοῦ ὅλως γεγονώς, καινήν καί ἀπόρρητον ἄνοδον εἰς οὐρανούς εὑρίσκει, τόν ἀναφῆ τῆς κρυφιομύστου σιγῆς, ὡς ἄν τίς εἴποι γνόφον» (Συγγράμματα, εκδ. Π. Χρήστου, τομ. Α, σ. 418).

Έχουμε μπροστά μας έναν άγιο με καθαρό βλέμμα και βαθιά σκέψη. Φαίνεται απόμακρος, βασανισμένος, προσηλωμένος σε κάτι. Είναι ο καθημερινός του αγώνας για την αλήθεια της Ορθοδοξίας. Είναι συνάμα μορφή ταπεινή, ήρεμη, αυθεντική που τραβάει κοντά της το θεατή, τον συμπαθεί, τον εμπνέει και τον ξεκουράζει.