Επί σοι χαίρει Αντώνη Μπεκιάρη, Μυστήριον Μέγα και Παράδοξον ,
Αθήνα 2002, εκδ. Ιεράς Συνόδου, σελ. 96.
14ος - 15ος αι., 66,5Χ54,5 εκ.
Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Τ.134/ Κειμήλια Προσφύγων, 67
Στο κέντρο της σύνθεσης, σε ορθογώνιο πλαίσιο που διαμορφώνεται με χαμηλό αναβαθμό και σε κυκλική δόξα, παριστάνεται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα ανάμεσα σε δύο σεβίζοντες αγγέλους. Σε δεύτερο ομόκεντρο κύκλο, στον ίδιο άξονα με τη Θεοτόκο, ζωγραφίζεται ναός, απεικόνιση της Εκκλησίας ή της Ουράνιας Ιερουσαλήμ, ενώ τον υπόλοιπο χώρο καταλαμβάνουν άγγελοι, άγιοι, μάρτυρες και άλλοι δίκαιοι. Την κυκλική αυτή σύνθεση πλαισιώνουν τα σύμβολα των τεσσάρων ευαγγελιστών. Στο επάνω μέρος του ορθογώνιου πλαισίου, με κόκκινη κεφαλαιογράμματη γραφή στο χρυσό βάθος σώζεται η επιγραφή: ΕΠΟΙ C OI / XΑΙΡΕΙ/ ΚΑΙ/ ΧΑ/ΡΙΤΟ/ΜΕ/ΝΗ. Στο ίδιο ορθογώνιο απεικονίζονται σε μετάλλια η Φιλοξενία του Αβραάμ, συμβολική απεικόνιση της Αγίας Τριάδος και ο άγιος Νικόλαος. Ανάμεσα στα μετάλλια ένα χερουβείμ.
Την κεντρική σύνθεση περιβάλλει στενή ζώνη με την απεικόνιση σε προτομή των αγίων Σαράντα Μαρτύρων από τη Σεβάστεια και χρυσός ελισσόμενος βλαστός σε πράσινο βάθος. Την σύνθεση συμπληρώνει δεύτερη ζώνη, στην περιφέρεια της εικόνας, με σκηνές από την ευαγγελική διήγηση και τις Πράξεις των αποστόλων, που δεν ακολουθούν όμως την σειρά με την οποία αναφέρονται στα κείμενα. Στις οριζόντιες ζώνες, επάνω και κάτω από την κεντρική σύνθεση, παριστάνονται σκηνές από το δωδεκάορτο (Ευαγγελισμός, Έγερση Λαζάρου, Βαϊοφόρος, Σταύρωση, Εις Άδου Κάθοδος, Ανάληψη, Μεταμόρφωση, Γέννηση Χριστού, Βάπτιση, Κοίμηση Θεοτόκου), ενώ στις κάθετες σκηνές από τα Πάθη του Χριστού (Μυστικός Δείπνος, Νιπτήρας, Προσευχή στη Γεσθημανή, Προδοσία, Κρίση του Άννα και του Καϊάφα, Άρνηση του Πέτρου, Μαστίγωση, Εμπαιγμός, Απόνιψη του Πιλάτου, Επιτάφιος Θρήνος). Ανάμεσα στις σκηνές με τα Πάθη παρεμβάλλονται δύο σκηνές που δεν σχετίζονται με τις υπόλοιπες. Κάτω από Κρίση των Αρχιερέων απεικονίζεται δεόμενος μοναχός μπροστά από την ένθρονη Θεοτόκο, στην αγκαλιά της οποίας παριστάνεται ο Χριστός να τον ευλογεί. Ο μοναχός που επιγράφεται ΘΕΟΛΟΙ/ ΠΤΟ C θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον παραγγελιοδότη ή τον αφιερωτή της εικόνας. Συμμετρικά προς αυτή, κάτω από τον Επιτάφιο Θρήνο, απεικονίζεται η Φλεγομένη και μη Καιομένη Βάτος.
Η εικόνα αποδίδει τον ύμνο του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Ἐπί σοι χαίρει Κεχαριτωμένη πᾶσα ἡ κτίσις...», ο οποίος ψάλλεται ως μεγαλυνάριο στη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Έντονος είναι ο συμβολικός χαρακτήρας της παράστασης, το θέμα της οποίας πρέπει να δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της ύστερης βυζαντινής τέχνης και αποκρυσταλλώθηκε στους χρόνους μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στη σύνθεση παρουσιάζεται το έργο της θείας Οικονομίας, αναγγέλλεται η Ενσάρκωση δια της Μαρίας και προβάλλεται η σχέση της Θεοτόκου με την Εκκλησία.
Η χρονολόγηση της εικόνας στο 14ο -15ο αιώνα βασίζεται κυρίως στην μικρογραφική διάθεση του ζωγράφου, καθώς και στη στενή εικονογραφική σχέση με έργα της ύστερης παλαιολόγειας και της πρώϊμης κρητικής ζωγραφικής (Χατζηδάκης 1986, σ. 64 κ.ε. Αχειμάστου - Ποταμιάνου 1998, σ. 86). Η ταύτιση του μοναχού με τον μητροπολίτη Φιλαδελφείας Θεόληπτο, σύμφωνα με νεότερη άποψη (Αλιπράντης 2000, σ. 99-115), οδήγησε στην χρονολόγηση της εικόνας στο 14 ο αιώνα και στην απόδοσή της σε εργαστήριο της περιοχής. Παλαιότερα η εικόνα είχε αποδοθεί σε μικρασιατικά ( Jerphanion 1929- 30, σ. 608-612), ρωσικά (Κώττα 1937, σ. 673-686) και κωνσταντινουπολίτικα ( Πάλλας 1975-76, σ. 126 κ.ε. ) εργαστήρια.
|
