´Aγιος Ευστάθιος

Είναι του 16 ου αιώνα και βρίσκεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας. Από τις διάφορες σκηνές του βίου του αγίου Ευσταθίου εικονίζεται εδώ η πρώτη: η πρόσκλησή του από το Χριστό με το όραμα του Τιμίου Σταυρού του. Ο ´Aγιος, καβαλάρης σε ωραίο άσπρο άλογο, είναι σε ώρα κυνηγιού. Φορεί τη στρατιωτική του στολή που είναι απλή στην σχεδίασή της παρ ' όλο το αξίωμα του στρατηλάτη. Ο μανδύας του που ανεμίζει πίσω από την πλάτη του στο μήκος της αριστερής πλευράς του ισορροπεί με την κινητικότητα του αλόγου που προσπαθεί να ανέβει στο βράχο. Με το δεξί του χέρι κρατάει το δόρυ και με το αριστερό τα γκέμια του αλόγου. Σ' άλλες εικόνες το δόρυ τοξεύει το ελάφι που κατά τη διήγηση πήδησε πάνω από ένα «χάσμα της γης» (βαθύ άνοιγμα ανάμεσα σε δύο βράχους) και ανέκοψε τον βηματισμό του αλόγου: «Τρέχοντας ἡ ἔλαφος καί ὁ Ἅγιος μοναχός κατήντησαν εἰς τόπον , ὅπου ἦτον χάσμα μέγα τῆς γῆς . Καί ἡ μέν ἔλαφος ἐπήδησε τό χάσμα ἐκεῖνο , τό δέ ἄλογον τοῦ Ἁγίου , ἐπειδή πολύς ἦτο ὁ τόπος, ἐδυνήθη νά τό πηδήσῃ , μόνος ἐστάθη ἀντιπέρα τῆς ἐλάφου ἐκείνης » (Δαμασκηνός ο Στουδίτης ). Η παραλλαγή αυτής της σκηνής ζωντανεύει την παράσταση, την συγχρονίζει με την οπτασία και μεταφέρει το θεατή στην ουράνια στιγμή.

Το ελάφι, σκαρφαλωμένο στο ύψος του βράχου, έχει ανάμεσα στα μεγάλα του κέρατα τον Εσταυρωμένο. Όπως έχει παρατηρήσει ο αείμνηστος Μανόλης Χατζηδάκης, «το νέο στοιχείο στις μεταβυζαντινές εικόνες είναι η παρουσία του Σταυρωμένου, στοιχείο εικονογραφικά και τυπολογικά γοτθικό, στη θέση απλού σταυρού ή απλής προτομής του Ιησού μέσα σε στρογγυλή δόξα, που είναι ο σταθερός τρόπος δήλωσης της θεοφάνειας και στις δύο παραλλαγές της βυζαντινής παράδοσης (του γονατιστού δηλαδή και καβαλάρη Αγίου, Εικόνες της Πάτμου …, σ. 145)».

Ψηλά, αριστερά το χέρι του Θεού μέσα από τέταρτο κύκλου (που συμβολίζει τον ουρανό) ευλογεί τον ´’γιοςγιο. Αυτός κοιτάζει αποσβολωμένος την ξαφνική θεϊκή παρουσία με βλέμμα ερευνητικό προσπαθώντας να την εξιχνιάσει. Το ανασήκωμα της κεφαλής προς τα πίσω επιτείνει το στοχασμό, παρατείνει τη μυστική στιγμή και φωτίζει το πρόσωπο από το μέσα φωτισμό της ψυχής. Η μορφή είναι ήρεμη, ευγενική, ακινητοποιημένη . Γύρω της, όλα σε κίνηση: το ελάφι, το άλογο, οι βράχοι που αγκομαχούν να ανέβουν βαθμιδωτοί στο ύψος της εικόνας. Όλα διαλέγονται μεταξύ τους και ο θεατής με το Θεό. « Ὥσπερ γάρ τόν ἥλιον ἀμήχανον (=αδύνατον) σβεσθῆναι, οὕτω καί τήν μνήμην μαρτύρων» (ι. Χρυσόστομος, ΕΠΕ 37, 294).