Τρία κείμενα για μια απάντηση- Σκέψεις πάνω στον διάλογο της Ορθοδοξίας με τον έξω κόσμο

Αστέριου Αργυρίου, Ἐκκλησία, Οἰκουμένη, Πολιτική, - Χαριστήρια στον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Δαμασκηνό., Αθήνα, 2007, σελ. 109-137

Η Θεία Πρόνοια ευδόκησε να γνωρίσω τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως κ. Δαμασκηνό Παπανδρέου, αφού ο ίδιος είχε την καλωσύνη να με καλεί στα συνέδρια ισλαμο -χριστιανικού διαλόγου που διοργάνωνε στο Πατριαρχικό Κέντρο του Σαμπεζύ. Έτσι μου δόθηκαν πολύτιμες ευκαιρίες συνάντησης και συνομιλίας με το σεμνό και ακούραστο αυτόν Ιεράρχη της ελληνορθόδοξης διασποράς. Μου προξενούσαν δε πάντα μεγάλη εντύπωση και ιδιαίτερη χαρά η επιστημοσύνη του, η αγάπη του προς την Εκκλησία του Χριστού , η ευρύτητα και η οξυδέρκεια του πνεύματος του, οι ικανότητες σύνθεσης και οικοδομητικής κριτικής που τον διέκριναν. Οι συζητήσεις μας, όσο ολιγόλεπτες κι αν ήταν, στρέφονταν συνήθως γύρω από το θέμα του διαλόγου μεταξύ του Χριστιανισμού, ιδιαίτερα της Ορθοδοξίας, και του Ισλάμ. Στη σκέψη του Ιεράρχη ο διάλογος αυτός δεν είχε θέση και σημασία για την Ο ρθοδοξία παρά μόνο μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του διαλόγου της με τον έξω κόσμο γενικά.

Και θυμάμαι που με την ευκαιρία ενός από τα συνέδρια μας (είχε ως γενικό θέμα τον θρησκευτικό πλουραλισμό και η δική μου ανακοίνωση διαπραγματευόταν τον θρησκευτικό πλουραλισμό στον χώρο των Ανατολικών Εκκλησιών), σε ιδιαίτερη συνομιλία με τον Σεβασμιώτατο είχα αναφερθεί σε μια ομιλία μου λίγες εβδομάδες νωρίτερα σε συγκέντρωση των Ορθόδοξων της Νότιας Γαλλίας: το θέμα της ομιλίας ήταν ο διάλογος της Ο ρθοδοξίας με τον έ ξω κόσμο και οι σκέψεις που διατύπωναν στηρίζονταν πάνω σε τρία διαχρονικά κείμενα της ελληνορθόδοξης γραμματείας. Ο άγιος Μητροπολίτης είχε βρει το θέμα ενδιαφέρον και αλληλοϋποσχεθήκαμε ότι «θα τα ξαναπούμε». Έτσι, αναλογιζόμενος τη μεγάλη τιμή που μου γίνεται, να κληθώ να συμβάλω στον Ευχαριστήριο του τόμο, σκέφτηκα πως η συνέχιση της συζήτησης μας εκείνης είναι ασφαλώς προτιμότερη από κάθε άλλο επιστημονικό άρθρο . Θα αφιερώσω λοιπόν τη δική μου ταπεινή συμβολή στον Τιμητικό τόμο στην παρουσίαση των τριών αυτών κειμένων διατυπώνοντας συγχρόνως μερικές σκέψεις που η προσεκτική μελέτη τους γεννούν σε μένα. Θέλω να πιστεύω πως οι σκέψεις μου αυτές είναι πολύ κοντά στις σκέψεις του φιλτατοτάτου σεβαστού Ιεράρχη και των αγώνων του στην υπηρεσία της Εκκλησίας και της Ορθοδοξίας. Κι είναι ακριβώς αυτό που πάντα έτρεφε τα αισθήματα αγάπης, σεβασμού και θαυμασμού μου προς το πρόσωπο του σεμνού Ιεράρχη, του ακούραστου του πνεύματος και της Εκκλησίας εργάτη.

Τα τρία κείμενα τα όποια προτίθεμαι να εξετάσω, διατυπώνοντας συγχρόνως μερικές σκέψεις πάνω στο περιεχόμενο τους, είναι τα έξης:

1) Το μικρό δοκίμιο του Μεγάλου Βασιλείου Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφέλοιντο λόγων (1) , γραμμένο κατά το β' ήμισυ του Δ' αιώνα.

2) Μια Τοῦ λογιωτάτον Μανουήλ Χρυσολωρᾶ ἐπιστολή πρός τόν Ἰωάννην βασιλέα, ἐν ἦ σύγκρισις τῆς «παλαιᾶς» καί νέας Ρώμης (2) , γραμμένη από τη Ρώμη στα 1411.

3) Το δοκίμιο του Φαναριώτη Δημήτρη Καταρτζή Συμβουλή στούς νέους πῶς νά ὠφελιοῦνται καί νά μή βλάπτοννται ἀπτά βιβλία τά φράγκικα καί τά τούρκικα, καί ποιά νά εἶναι ἡ καθ' αὐτό τους σπουδή (3) , γραμμένο στα 1785, στο Βουκουρέστι.

Τρεις λοιπόν στιγμές διαφορετικές της ιστορίας του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού, τρεις διαφορετικές προτάσεις συνάντησης και διαλόγου η σύγκρουσης της πίστης με τον έξω κόσμο, τρεις θέσεις που, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικές, εκφράζουν την ίδια πάντα στάση και απάντηση.

I. Συνάντηση της χριστιανικής πίστης με τον εθνικό, τον ειδωλολατρικό, κόσμο και ιδιαίτερα με την ελληνική σκέψη.

II. Διάλογος της Βυζαντινής Ορθοδοξίας με τη Δυτική Χριστιανοσύνη της Αναγέννησης.

III. Μέθεξη της σκλαβωμένης στους Τούρκους Ορθοδοξίας με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.