Ο ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ
Το ιερό Προσκύνημα της Αγίας Βαρβάρας, στην περιοχή του Αιγάλεω, στον ομώνυμο Δήμο της Αττικής, από τις 20 Απριλίου 1949, βάσει του υπ’ αριθ. 957 Α.Ν., υπάγεται στην κατοχή, κυριότητα και διοίκηση της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τα έσοδα του ιερού Προσκυνήματος διατίθενται πάντοτε για ιεραποστολικούς και κοινωνικούς σκοπούς.
Το ιερό Βήμα του ναού ονομάζεται και «Εὕρεσις», επειδή είναι ο τόπος όπου βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Αγίας Βαρβάρας. Δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες για την χρονολογία ανεγέρσεως του πρώτου ναού. Η Αγία Βαρβάρα ήταν ένα εκκλησάκι πλάτους 3 μέτρων, μήκους περίπου 3,80 μέτρων και ύψους τεσσάρων μέτρων. Με θολωτό και επίμηκες στέγαστρο καταγραφόταν ως απομεινάρι παλαιού μοναστηριού που διαλύθηκε και καταστράφηκε. Το μόνο αυθεντικό ιστορικό στοιχείο που διαθέτουμε για την ύπαρξη εκκλησιδίου είναι το αναφερόμενο στην τοιχογραφία της Αγίας Βαρβάρας μέσα στο ιερό Βήμα: 26 Ιουνίου 1774). Η άγραφη παράδοση πού διασώζεται μέχρι σήμερα από τους χριστιανούς καταθέτει ότι η ύπαρξη ναού στον χώρο αυτό είναι πλέον των 1000 ετών, όσο δηλαδή είναι και η περίφημη γειτονική μονή του Δαφνίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το έτος 2002, όταν γινόταν η διαμόρφωση του περιβόλου του Προσκυνήματος, ευρέθησαν βυζαντινοί κεραμοσκέπαστοι τάφοι με λείψανα, που ενίσχυσαν την θρυλούμενη παράδοση περί της λειτουργίας του χώρου ως κοιμητηρίου μονής.
Ο Αναστάσιος Ορλάνδος εντάσσει το παλαιό εκκλησίδιο στα Μεσαιωνικά Μνημεία (1).

Ο ναός, όπως είναι σήμερα, κτίσθηκε το 1904, με την αρωγή του Δήμου Αθηναίων, και είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής. Το μεσαίο κλίτος τιμάται στο όνομα της Αγίας Βαρβάρας. Το δεξιό κλίτος είναι καθιερωμένο στο όνομα του Αγίου Μάρτυρος Φανουρίου του Νεοφανούς, το δε αριστερό στο όνομα των Αγίων Τιμοθέου και Μαύρας. Και τα δύο αυτά παρεκκκλήσια εγκαινίασε ο μακαριστός Μητροπολίτης Αθηνών κυρός Θεόκλητος. Το καμπαναριό (έτους 1897) ήταν προσφορά της Εταιρείας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου, πού πάντα, όταν λειτουργούσε, συνέβαλε πρόθυμα στις ανάγκες του Προσκυνήματος.
Το ιερό προσκύνημα της Αγίας Βαρβάρας στον ομώνυμο Δήμο της Αττικής, που ανακαινίσθηκε πλήρως κατά τα έτη 2001-2002, αποτελεί πνευματικό φάρο για την ευρύτερη περιοχή της Αττικής και του Δήμου της Αγίας Βαρβάρας.
Η αρχική έκταση 85 στρεμμάτων (2) του ιερού Προσκυνήματος της Αγίας Βαρβάρας ανήκε αρχικά στην διαλυθείσα Μονή Δαφνίου. Το κράτος, όταν διέλυσε τις μονές Καισαριανής και Δαφνίου, θέλησε να υπαγάγει υπό την κυριότητά του την περιοχή αυτή εξαιρεθέντος μόνο του ιερού ναού. Το έτος 1926, με την λήξη της δικτατορίας Παγκάλου, μία ομάδα περιοίκων πέτυχε την έκδοση παραχωρητηρίων, τα οποία αργότερα ακυρώθηκαν. Διά παραχωρητηρίου του έτους 1932 το Ελληνικό Δημόσιο (Δημόσια Διοίκηση Κτημάτων) παραχώρησε στην Εκκλησία την ως άνω περιοχή (3), με αποτέλεσμα η Αποστολική Διακονία να αγοράσει την έκταση από τον Οργανισμό Διαχειρίσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ) αντί του ποσού των 200.000.000 δρχ (4).

Το έτος 1949, τμήματα του ναού αγιογραφήθηκαν από τον Φώτη Κόντογλου. «Το Εθνικόν Ίδρυμα ανήγγειλεν εις την Αποστολικήν Διακονίαν, ότι ανώνυμος δωρητής προσφέρεται θα καταβάλῃ τα έξοδα αγιογραφήσεως τμήματος του ιερού ναού…Η Αποστολική Διακονία, ευχαριστήσασα θερμώς τον τε δωρητήν και το Εθνικόν Ίδρυμα, απεδέχθη την δωρεάν» (5). «Το παράδειγμα του ανωνύμου δωρητού, περί ου ο λόγος εις το φύλλον της 1ης Ιουλίου, ηκολούθησε και έτερος δωρητής, ο κ. ΆγγελοςΜεταξάς, όστις δι’ επιοτολής αυτού προς την Αποστολικήν Διακονίαν εγνώρισεν ότι αναλαμβάνει τα έξοδα της εικονογραφήσεως της Πλατυτέρας του ιερού ναού. Το Κεντρικόν Συμβούλιον αποδεχθέν την δωρεάν ηυχαρίστησε θερμώς τον δωρητήν» (6).
Οι αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου συντηρήθηκαν και αποκαταστέθηκαν από την Αποστολική Διακονία μετά την έγκριση των σχετικών μελετών από το υπουργείο Πολιτισμού, ως και όλες οι εικόνες του Προσκυνήματος που διακοσμούν τον ιερό ναό, το Μουσείο του Προσκυνήματος και το παρακείμενο Θεολογικό Φοιτητικό Οικοτροφείο.

(1) Αναστασίου Κ. Ορλάνδου, Μεσαιωνικά Μνημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού, Πεντελικού, Πάρνηθος και Αιγάλεω, Αθήναι 1933, σελ. 226.
(2) 25 στρέμματα στην κάτω πλευρά του Προσκυνήματος επωλήθησαν, το 1978, σε συμβολική τιμή ύστερα από αίτημα του Υπουργείου Παιδείας για ανέγερση σχολείων.
(3) Αρχείο Αποστολικής Διακονίας, Πρακτικά Κεντρικού Διοικητικού Συμβουλίου, Περίοδος ΚΘ΄, Συνεδρία Θ΄, 3.5.1966.
(4) Συμβαλλόμενοι ήσαν ο Μητροπολίτης Λαρίσης Δωρόθεος-Οικονομικός Επίτροπος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο Γεώργιος Τζιρκακόπουλος, Γενικός Διευθυντής ΟΔΕΠ, και ο Βασίλειος Βέλλας (Συμβόλαιο 10873, 9/12/1949 Υποθηκοφυλάκειο Αθηνών).
(5) «Χρονικά», περιοδικό Εκκλησία, έτος ΚΣΤ΄, 1.7.1949, αριθ. 14, σελ. 231.
(6) Περιοδικό Εκκλησία, «Χρονικά», έτος ΚΣΤ΄, 1.8.1949, αριθ. 16, σελ. 269.

Η ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΕΙΚΟΝΟΣ
Πότε και πώς βρέθηκε η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας; Ο τρόπος είναι θαυμαστός. Πριν 100 περίπου χρόνια κάποιος βοσκός χρησιμοποιούσε τον μικρό Ναό σαν στάβλο προβάτων. Μια νύχτα είδε στον ύπνο του μια νέα που του είπε: «Ο τόπος αυτός που σταυλίζεις τα πρόβατά σου είναι δικός μου και να σταματήσεις να τον βεβηλώνεις». Ο βοσκός δεν έδωσε καμιά σημασία και αδιαφόρησε παντελώς. Αφού πέρασαν λίγες μέρες, άρχισε να χάνει από ένα πρόβατο κάθε μέρα. Η νέα παρουσιάζεται και πάλι στο βοσκό, στον ύπνο του, και του λέει: «Αύριο, δύο άτομα που θα έλθουν στον τόπο αυτό, και τα συναντήσεις, να τα καλέσεις για να σκάψουν στο δεξιό μέρος προς την είσοδο». Πράγματι την επόμενη μέρα δύο γυναίκες από τον Πειραιά, η Μαριγώ Κούλα και η Αγγελική Κ. Τσαμπάτζη, ξεκίνησαν να πάνε στον τόπο εκείνο για να μαζέψουν χόρτα. Σ’ αυτές τις γυναίκες ήταν φυλαγμένη η μεγάλη ευλογία να βρουν την σημερινή περίφημη, παλαιότατη και θαυματουργή εικόνα της Αγίας Βαρβάρας, διαστάσεων 37Χ26 εκατ., που μέχρι σήμερα φυλάσσεται στο Προσκύνημα και αποτελεί ιερό κειμήλιο και καύχημα των χριστιανών.
Το γεγονός αυτό διαδόθηκε στο πανελλήνιο και από τότε μέχρι σήμερα καθημερινά σπεύδουν στη χάρη της Αγίας οι πιστοί για να προσευχηθούν και να ζητήσουν τις πρεσβείες και την μεσιτεία της.
Δεν θα έφθανε η συγγραφή ενός πολυσέλιδου τόμου, για να καταγραφούν τα θαύματα και τα σημεία, όσα η λαϊκή ευσέβεια διέσωσε, που έχουν γίνει στα 200 τόσα χρόνια του ιερού Προσκυνήματος, αλλά και το πλήθος των αφιερωμάτων και αναθημάτων, που καθημερινά προσφέρονται με πίστη, ευλάβεια και ευχαριστιακή διάθεση από τους πιστούς.
Σήμερα στο ιερό Προσκύνημα σώζονται, -στην εύρεση- τοιχογραφίες και -στον κυρίως ναό- αγιογραφίες του μεγάλου αγιογράφου Φώτη Κόντογλου, που έχουν συντηρηθεί.