«Πατέρα παντοκράτορα».

Στίς δύο αὐτές λέξεις τό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἐπικεντρώνει δύο ἀπό τίς πολλές ἰδιότητες τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, τήν πατρότητα καί τήν παντοδυναμία. ῾Η πρώτη προσδιορίζει τήν προσωπικότητα τοῦ χριστιανικοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ δεύτερη ἀναφέρεται στό ἐξωτερικό πεδίο τῶν θείων ἐνεργειῶν, ὡς ἡ μόνη δυνατότητα δημιουργίας καί ὑπάρξεως τῶν φυσικῶν κτισμάτων.

῾Ο Θεός τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι Θεός προσωπικός. Δέν εἶναι δύναμη ἀπρόσωπη διακεχυμένη στή φύση. Δέν ταυτίζεται οὔτε ἐξαντλεῖται στά ἐξωτερικά ὄντα. Δέν εἶναι ἡ φυσική κτίση. ῾Η περί Θεοῦ θεωρία τοῦ Πανθεϊσμοῦ, κατά τήν ὁποίαν ὁ Θεός ὑπάρχει σέ ὅλα τά φυσικά ὄντα μέ τά ὁποῖα συμφύρεται καί ταυτίζεται καί ἐξαντλεῖται (συγκεκαλυμμένος ὑλισμός), δέν μπορεῖ νά ἔχει θέση στή χριστιανική θεολογία καί κοσμοθεωρία. Οὔτε πάλι μπορεῖ νά ἔχει σχέση μέ αὐτήν καί ἡ ἀντίθετη θεωρία τοῦ Δεϊσμοῦ, κατά τήν ὁποίαν ὁ Θεός ἔπλασε μέν τά ὄντα, ὅμως ἀποσύρθηκε πέρα ἀπό αὐτά, χωρίς νά ἔχει κανένα ἴχνος ἐνδιαφέροντος γιά τήν τύχη καί τήν ἐξέλιξή τους. ῾Ο χριστιανικός Θεός εἶναι Θεός προσωπικός. Στό στοιχεῖο τῆς προσωπικότητος στηρίζεται ἡ ἔννοια τῆς ἀληθινῆς θρησκείας, πού εἶναι ἡ ἐξάρτηση τοῦ πλάσματος ἀπό τόν Πλάστη καί ἡ σύνδεση τῶν ὄντων μέ τό δημιουργό τους. Μέ τόν Θεό κυρίως τοῦ Δεϊσμοῦ ἡ ἀνθρώπινη ψυχή καμία δέν μπορεῖ νά ἔχει ἐπικοινωνία. ῞Ενας Θεός τυφλός ἤ ἀδιάφορος καί παγερός πρός τά πλάσματά του, δέν μπορεῖ νά συγκινήσει τήν ἀνθρώπινη καρδία, νά ἱκανοποιήσει τίς ἐνδόμυχες ἐπιθυμίες της, νά πληρώσει τίς πνευματικές ἐφέσεις καί ἀνάγκες της. ῾Ο Θεός αὐτός λίγο διαφέρει ἀπό τά τυφλά καί ἄψυχα εἴδωλα, πού δέν ἔχουν φωνή58 καί εἶναι ἀπαθῆ στίς ἱκεσίες καί ἐπικλήσεις αὐτῶν πού τά λατρεύουν. ᾿Αντίθετα, ἡ ἀληθινή θρησκευτικότητα στηρίζεται πάνω στό προσωπικό στοιχεῖο τῆς φύσεως τοῦ Θεοῦ. Θά ἀγαπήσεις ἕνα Θεό πού πρῶτος αὐτός σέ ἀγαπᾶ59, γιατί δέν εἶναι μονάχα ὁ πλάστης σου, ἀλλά καί ὁ πατέρας σου. Θά προσευχηθεῖς σέ ἕνα Θεό, ὁ ὁποῖος σέ ἀκούει, σέ ἀγαπᾶ καί εἶναι ἕτοιμος νά ἱκανοποιήσει τίς ὅποιες καλές ἐπιθυμίες σου καί ν᾿ ἀνταποκριθεῖ στήν περίσταση καί τήν ἀνάγκη σου. Σέ ἕνα Θεό κωφό καί ἄλαλο πρός τί –ἀλήθεια– νά προσευχηθεῖς; Καί θ᾿ ἀφοσιωθεῖς ὁλόψυχα σ᾿ ἕνα Θεό πού εἶναι τό πνευματικό θεμέλιο τῆς ζωῆς σου, ἡ ἀρχή καί τό τέλος σου, ἡ πηγή τῆς χαρᾶς καί τῆς εὐδαιμονίας σου, ὁ σύμμαχος καί ὁ στηρικτής στίς ἀντιξοότητες καί τά πολλά προβλήματα τοῦ βίου σου. Σ᾿ ἕνα Θεό πού εἶναι ἀνοιχτός γιά σένα καί ἐκεῖνο πού διακαῶς ἐπιθυμεῖ εἶναι ἡ δική σου εὐτυχία καί ἡ δική σου προκοπή. ῾Η χριστιανική θρησκεία εἶναι σχέση καθαρά πνευματική καί διαπροσωπική. Σ᾿ αὐτήν ἡ ἀνθρώπινη προσωπικότητα ζεῖ, ἐπιτυγχάνουσα τήν ἀλήθεια καί τήν πνευματική της ὁλοκλήρωση.

῾Η θεία πατρότητα ξεδιπλώνεται σέ δύο διαδοχικά πεδία, τό καθαρά θεολογικό καί τό ἔγχρονο ἱστορικό. Τό πρῶτο ἀνάγεται στό εἶναι καί τή ζωή τῆς ἁγίας Τριάδος· τό δεύτερο στό εἶναι καί τή ζωή τῶν κτισμάτων.

῞Οπως ἤδη ἐτονίσαμε, στή θεολογική Τριάδα ὁ Πατήρ εἶναι τό πρῶτο πρόσωπο τῆς ἁγίας Τριάδος καί ἡ «πηγαία θεότης». ᾿Εξ αὐτῆς προέρχεται ἡ θεότητα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ῾Ο Θεός Πατήρ καλεῖται ἔτσι, γιατί γεννᾶ ἀπό τήν οὐσία του τόν Υἱόν60. Τό ὑποστατικό ἰδίωμα τοῦ τελευταίου εἶναι ἡ γέννηση. Πῶς γεννᾶται ὁ Υἱός δέν γνωρίζουμε. Αὐτό εἶναι τό μυστικό τοῦ Θεοῦ, πού ὑπερβαίνει τή δική μας νοητική κατάληψη. Εἶναι μυστήριο ἀνάλογο μέ τό μυστήριο γενικότερα τοῦ Θεοῦ. ᾿Εν πάσῃ περιπτώσει ἀπό τή γέννηση αὐτή πρέπει νά ἀποκλείσουμε κάθε ἰδέα καί ἀναλογία, σάν κι αὐτές πού μᾶς παρέχουν οἱ φυσικές σχέσεις καί οἱ ἐμπειρίες μας. ῾Ο Υἱός εἶναι «ἀμήτωρ ἐκ Πατρός». ῞Ο,τι δηλαδή συμβαίνει στή φυσική γέννηση τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία εἶναι προϊόν τῆς γαμικῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύλων, πρέπει ν᾿ ἀποκλειστεῖ ἀπό τή γέννηση τοῦ Υἱοῦ. ῾Η γέννηση αὐτή εἶναι ὑπερφυής, καθαρῶς ἀπαθής καί πνευματική, ὁμόλογη πρός τήν πνευματική καί ἀπαθῆ φύση τοῦ Θεοῦ. ῾Ο Πατήρ γεννᾶ «ἔνδοθεν» τόν Υἱόν, χωρίς τή μεσολάβηση ἤ τή σύμπραξη μιᾶς ὁποιασδήποτε ἄλλης δυνάμεως ἤ ἀρχῆς. ῾Η γέννηση τοῦ Υἱοῦ, τό γεγονός δηλαδή ὅτι προέρχεται ἀπό τόν Πατέρα, δέν ὑποβαθμίζει τό ἀξίωμά του στή μεταφυσική Τριάδα. Δηλαδή δέν ὑποβαθμίζει οὔτε τή θεότητα οὔτε καί τό ὑποστατικό του ἰδίωμα. Δέν εἶναι κτίσμα τοῦ Πατρός οὔτε ὑποτάσσεται στήν πατρική βουλή, ὅπως ἀσύστολα φλυαροῦν οἱ αἱρετικοί. Τό ἴδιο ἀκριβῶς ἰσχύει καί γιά τό Πνεῦμα τό ἅγιον. Οἱ σχέσεις τῶν Τριαδικῶν προσώπων εἶναι –ὅπως πιό πάνω ἀναφέραμε– ἀΐδιες καί ἄχρονες. «῞Αμα Πατήρ, ἅμα Υἱός, ἅμα καί Πνεῦμα ἅγιον», εἶναι ὁ καθιερωμένος τύπος ὁ ἐκφράζων τήν ἀϊδιότητα στίς ὑποστατικές σχέσεις τῆς Τριάδος. ῾Ο Θεός Πατήρ γιά νά διατηρεῖ τό ὑποστατικό του ἰδίωμα, πρέπει ἀπαραιτήτως νά γεννᾶ τόν Υἱόν. ᾿Αλλιώτικα θά ἔπαυε νά εἶναι Πατήρ. ῾Η θεία πατρότητα (μέ τή γενική ἔννοια τῆς προβολῆς) μπορεῖ νά ἐπεκταθεῖ καί στό Πνεῦμα τό ἅγιο. ῾Η προέλευση αὐτή φυσικά εἶναι ἡ ἐκπόρευση61, ἡ ὁποία ἀντιδιαστέλλεται τῆς γεννήσεως, χωρίς νά γνωρίζουμε εἰς τί συνίσταται ἡ διαφορά τῶν δύο ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων, τῆς γεννήσεως καί τῆς ἐκπορεύσεως.

Στό φυσικό πεδίο ὁ Θεός εἶναι πατέρας ὅλων τῶν κτισμάτων, στό μέτρο πού ὅλα προέρχονται ἀπό τήν ἀπειρόσοφη καί ἀπειρόδωρη βουλή του. Στή γένεση τῶν ὄντων δέν ἐπιστατεῖ καμία ἐσωτερική ἤ ἐξωτερική ἀνάγκη στόν Θεό, ὁ ὁποῖος δημιουργεῖ τά ὄντα ἐλεύθερα, γιατί ἔτσι βούλεται. ῾Η ἐλεύθερη ὅμως αὐτή δημιουργία ἐξυπακούει τήν ἀγάπη, ἡ ὁποία εἶναι τό ἀρραγές της θεμέλιο καί ὁ μόνος δεσμός ὁ συνάπτων τόν κτίστη μέ τά κτίσματα. ῾Ο Θεός δέν ἀποστρέφεται αὐτά πού ἔπλασε, ἀλλά τά περιβάλλει μέ τή στοργή καί τήν ἀγάπη του. ῞Οπως δέ ὁ φυσικός πατέρας ἀγαπᾶ τά τέκνα του καί τά περιβάλλει μέ τή φροντίδα του, ἔτσι καί ὁ Θεός ἀγαπᾶ τά κτίσματά του62 και φροντίζει γι᾿ αὐτά. Εἶναι πατέρας πάντων, ἰδιαίτερα δέ τῶν ἀνθρώπων63, στή φύση τῶν ὁποίων ἀνακλᾶται ἡ ἄϋλη δόξα του. ῾Ο Θεός ἀγαπᾶ ἰδιαίτερα τόν ἄνθρωπο στόν ὁποῖο φύσηξε τή δική του πνοή, ἄναψε τό δικό του σπινθῆρα, τόν ἀνέδειξε δική του «εἰκόνα». ῾Ο ἄνθρωπος ἀποτελεῖ τό ἰδιαίτερο ἀντικείμενο τῆς θείας ἀγάπης καί στοργῆς. Εἶναι τό «παιδί» τοῦ Θεοῦ, γιά τήν ἐξυπηρέτηση τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἡ φυσική δημιουργία. ῾Ο ἄνθρωπος ἀποτελεῖ τό ἐπίκεντρο στήν καθολική περί τῶν ὄντων πρόνοια τοῦ Θεοῦ64. Δέν θά ἦταν ὑπερβολή νά λέγαμε, ὅτι ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνθρωποκεντρική. ᾿Εκεῖ δέ πού τό ἔργο τῆς θείας πατρότητος φθάνει στό ἀποκορύφωμά του, εἶναι τό ἔργο τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπον οἰκονομίας, μέ ἐπίκεντρο τή σωτηρία τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου ἀπό τή δουλεία τῆς ἁμαρτίας καί ἀπό τό κράτος τοῦ αἰώνιου πνευματικοῦ θανάτου. ᾿Εξυπακούεται φυσικά ὅτι μέ τή θεία πατρότητα πρέπει νά συμπορεύεται καί ἡ ἀνθρώπινη υἱότητα, ὡς ἀνταπόκριση τοῦ λογικοῦ πλάσματος στή στοργή τοῦ Πατέρα, στόν ὁποῖον ὀφείλει ὄχι μονάχα τό εἶναι του, ἀλλά καί τήν ἀλήθεια καί τήν εὐδαιμονία του.

῾Ο Θεός εἶναι Κύριος τῶν πάντων. ᾿Εξουσιάζει τά πάντα ἐπειδή εἶναι ὁ δημιουργός καί πλάστης τους. Καμία ἄλλη ἀρχή δέν μπορεῖ νά περιορίσει ἤ νά ἄρει τήν ἐξουσία του αὐτή, γιατί μιά τέτοια ἀρχή ὀντολογικά παράπλευρη μέ τόν Θεό, δέν ὑπάρχει. ῾Ο Θεός εἶναι ὁ μόνος καί ἀπόλυτος Κύριος τῆς κτίσεως. Εἶναι παντοκράτωρ65. ῾Η ἰδιότητα αὐτή τοῦ Θεοῦ στηρίζεται στήν ἀπόλυτη παντοδυναμία του. ᾿Αλήθεια, ποιά δύναμη ἄλλη, ποιά ἀρχή μπορεῖ ν᾿ ἀντιπαρατεθεῖ στόν παντοδύναμο ἐξουσιαστή τῆς κτίσεως; ῾Η δυναστεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῶν ὄντων εἶναι ἀπόλυτη. Δέν εἶναι ὅμως καί δυναστευτική. Εἶναι ἐξουσιαστική ὄχι αὐθαίρετα καί τυφλά, ἀλλά στό μέτρο πού ἡ θεία παντοδυναμία εἶναι ὁμόλογη καί ἐκφράζεται ἁρμονικά στά πλαίσια τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ (ἐδῶ ἡ δικαιοσύνη στήν εὐρύτερή της ἔννοια, ὡς ἔκφραση τῆς ἀλήθειας καί τῆς τελειότητος τοῦ Θεοῦ)· ἐναρμονίζεται δηλαδή πρός τή λογικότητα καί τήν ἀγαθότητα τῆς θείας φύσεως, στίς ὁποῖες ἡ παντοδυναμία βρίσκει τά ὅριά της, τά ὁποῖα δέν μπορεῖ νά ὑπερβεῖ. Καί εἶναι μέν γεγονός ὅτι ὑπάρχουν δευτερεύουσες κτιστές δυνάμεις πού ἀντιστέκονται στήν κυρίαρχη ἐξουσία τοῦ Θεοῦ καί μποροῦν νά «ἐξουδετερώσουν» ἤ καί νά «ματαιώσουν»66 τή βούλησή του. Τέτοιες δυνάμεις ὑπάρχουν στήν ἠθική σφαῖρα, ἀπορρέουσες ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν λογικῶν κτισμάτων.