῾Ο Νεστοριανισμός ἀποτελεῖ ἐκλογίκευση193 τοῦ μυστηρίου τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπον οἰκονομίας, τό ὁποῖον τελικά καί καταργεῖ. ᾿Επέφερεν ἀναστάτωση στήν ᾿Εκκλησία, ἡ ὁποία καί τόν κατεδίκασε.

6) ᾿Αφθαρτοδοκητισμός.

Εἶναι αἵρεση πολύ ὕπουλη καί ἐπικίνδυνη, στήν ὁποίαν ὑπολανθάνουν στοιχεῖα ἀπό τό δοκητισμό καί τό μονοφυσιτισμό. Προῆλθε καί αὐτός ἀπό τίς ἀκραῖες τάσεις τῆς ᾿Αλεξανδρινῆς θεολογίας. ῏Ηταν ἤπια μορφή μονοφυσιτισμοῦ. ᾿Ενῶ ὁ τελευταῖος (ὁ μονοφυσιτισμός) ἠρνεῖτο τήν πραγματικότητα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἀφθαρτοδοκητισμός ἀφαιροῦσε σημαντικό μέρος αὐτῆς, ἀρνούμενος τά ἀδιάβλητα πάθη της. Τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ ἐμείωνε –ὅπως εἴδαμε– καί ὁ ᾿Απολλινάριος.

Οἱ ἀφθαρτοδοκῆτες εἶχαν ἐσφαλμένην ἀντίληψη τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων, κάνοντας κακή ἐφαρμογή τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων. Στηριζόμενοι στήν «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» θέωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ἰσχυρίζοντο ὅτι ἡ θεωθεῖσα φύση του εἶχεν ἀποβάλει ὅλες τίς φυσικές κινήσεις της, ψυχικές καί σωματικές. ῎Ετσι τό ἀφθαρτοποιημένο σῶμα τοῦ Κυρίου ἀπέβαλε ὅλα τά ἀδιάβλητα πάθη του (πεῖνα, δίψα, κάματο κ.τ.ὃ.), ὅπως καί ἡ θεωθεῖσα ψυχή του ἀπέβαλε τά δικά της πάθη (λύπη, ἀγανάκτηση κ.λ.π.). ῎Αν δέ στή Γραφή γίνεται λόγος περί τῶν παθῶν αὐτῶν, αὐτό κατά τούς ἀφθαρτοδοκῆτες συνέβαινε «κατ᾿ οἰκονομίαν» μόνον. ῾Ο Θεός δηλαδή ἐπέτρεπε προσωρινῶς τήν ἐμφάνιση τῶν ἀδιαβλήτων παθῶν, τά ὁποῖα στήν πραγματικότητα ἦσαν ἀνύπαρκτα, πρός ἐξυπηρέτηση τῶν σκοπῶν τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. ῞Οταν ἐπιτυγχάνετο αὐτό, ἡ φύση ἐπανερχόταν στήν προτέρα ἀφθαρσία της. ᾿Επίκεντρο τῆς αἱρέσεως ἦταν ἡ ἰδέα τῆς ἀφθαρσίας (ἐξ οὗ καί ἡ ὀνομασία τους).

Οἱ ἀντιλήψεις αὐτές εἶναι ἐσφαλμένες. Καί ἀληθεύει μέν ἡ ἐκδοχή τῆς «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» θεώσεως τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία ἦταν ἀπόρροια τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως καί τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων τῶν φύσεων. ῾Η θέωση ὅμως αὐτή, ὁπωσδήποτε καί ἄν ἐκληφθεῖ, σέ καμιά περίπτωση δέν καταργεῖ τήν ὁλοκληρία τῆς φύσεως, ἡ ὁποία –κατά τή διδασκαλία τῶν Πατέρων– μένει «εἰς τόν οἰκεῖον αὐτῆς ὅρον τε καί λόγον». Καί ὅπως δέν ἐξαφανίζεται ἀναλυομένη στή θεία (μονοφυσιτισμός), ἔτσι δέν ἀποβάλλει τά ἀδιάβλητα πάθη της, ἡ παρουσία καί ἡ λειτουργία τῶν ὁποίων ἀποτελεῖ στοιχεῖο αὐτῆς ἀναφαίρετο.

Τά ἀδιάβλητα πάθη της ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ διετήρησε μέχρι τῆς ᾿Αναστάσεως. ῎Αλλωστε ποιά σημασία θά εἶχε ἕνα σῶμα ἄφθαρτο διά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων; Μήπως μποροῦσε νά πάθει καί νά ἀποθάνει; ῾Η ἀντίφαση εἶναι προφανής. Μετά τό πάθος ὅμως καί τό θάνατο καί ἀφοῦ τό δεσποτικό σῶμα ἀναστήθηκε ἐκ τῶν νεκρῶν, ἀπέρριψεν ὅλα τά πάθη καί τήν ὑλικότητα τῆς φύσεώς του, εἰσελθόν ἀμετάκλητα στό στάδιο τῆς ἄπειρης θείας δόξας, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ Γραφή καί ἐξαίρει ἡ μακρά χορεία τῶν Πατέρων194.

Φυσικά ἡ λειτουργία τῶν ἀδιαβλήτων παθῶν στόν Κύριο δέν ἦταν ἀπολελυμένη καί ἄσχετη, ὅπως τίποτε τό ἀπολελυμένο καί ἄσχετο δέν ὑπῆρχε στό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ, ὅπου ὅλα ἦσαν συνταιριασμένα στό ἕνα καί μοναδικό πρόσωπό του. ῎Ετσι καί τά ἀδιάβλητα πάθη δέν ἦσαν ἐκδηλώματα καί ἐνεργήματα ἄσχετα, ἀλλά τελοῦσαν ὑπό τήν ἐποπτεία καί τή χειραγωγία τοῦ Λόγου. Δέν ἦσαν ἀφανισμένα –ὅπως ἔλεγαν οἱ ἀφθαρτοδοκῆτες– ἀλλά, ὑπάρχοντα πραγματικά στή φύση του, ὡς ἀναφαίρετο στοιχεῖο της, λειτουργοῦσαν στό πλέγμα τοῦ χριστολογικοῦ μυστηρίου, συμμορφούμενα πρός τά ἐπιτάγματα τοῦ Λόγου, τοῦ ὁποίου τό πρόσωπο ἦταν ὁ ἑνιαῖος φορέας τῶν δύο του φύσεων.

῾Η αἵρεση αὐτή ἦταν ὕπουλη, διότι ὑπό τό πρόσχημα ἄκρας τιμῆς πρός τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποίαν ἐπικέντρωναν στό στοιχεῖο τῆς ἀφθαρσίας, προσέβαλλαν τήν ἀκεραιότητα καί τήν ὁλοκληρία της, θέτοντας σέ κίνδυνο τήν ἀλήθεια τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Σωτῆρος.

7) Μονοθελητισμός - Μονοενεργητισμός.

Καί οἱ αἱρέσεις αὐτές προέβαιναν σέ μείωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Κυρίου. Δέν ἀναιροῦσαν μέν ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ, οὔτε ἀφαιροῦσαν τά ἀδιάβλητα πάθη της, ἀλλά, ὅπως ὁ ᾿Απολλινάριος πού περιέκοπτε τόν λογικό νοῦν ἀπό τήν ψυχή τοῦ ᾿Ιησοῦ, ἔτσι καί αὐτοί ἀφαιροῦσαν τήν ἀνθρώπινη θέληση καί ἐνέργεια ἀπό τήν ἀνθρωπότητα τοῦ Κυρίου. ῾Ο Χριστός, ἔλεγαν, εἶχε μέν δύο φύσεις, ὄχι ὅμως καί δύο θελήσεις καί ἐνέργειες, ἀλλά μονάχα μία, τήν θεία. ᾿Ανθρώπινη θέληση καί ἐνέργεια δέν εἶχε. ῎Ηθελε καί ἐνεργοῦσε μόνον ὡς Θεός καί ὄχι ὡς ἄνθρωπος.

Οἱ αἱρέσεις αὐτές, τόν καιρό πού διατυπώθηκαν, εἶχαν χαρακτῆρα συμβιβαστικόν. ᾿Επειδή ὁ μονοφυσιτισμός ταλαιπωροῦσε ἀφάνταστα τήν ᾿Εκκλησία καί τό Κράτος, ἐνομίσθη ὅτι μία μέση ὁδός μεταξύ ὀρθοδόξων καί μονοφυσιτῶν θά παρεῖχε λύση στό ζήτημα καί θά εἰρήνευε τήν ἐκρηκτική κατάσταση. Εἶπαν, λοιπόν, ὅτι ὁ Χριστός εἶχε μέν δύο φύσεις (προσέγγιση στούς ὀρθοδόξους), ὄχι ὅμως καί δύο θελήσεις καί ἐνέργειες (προσέγγιση στούς μονοφυσίτες).

Παρά τήν εὐφυία καί τήν προσαρμοστικότητά της ἡ συμβιβαστική αὐτή προσπάθεια ἀπέτυχε. ᾿Αντίθετα, δημιούργησε νέαν αἵρεση.

῾Ο Χριστός, ὅπως εἶχε δύο φύσεις, ἔτσι εἶχε καί δύο θελήσεις καί δύο ἐνέργειες. ῾Ο Κύριος, ὡς πλήρης καί τέλειος ἄνθρωπος, εἶχε ἀνθρώπινο φυσικό θέλημα. Δέν εἶχε ὅμως καί θέλημα γνωμικό, πού εἶναι ἔκφραση προσώπου, γιατί ἀνθρώπινο πρόσωπο δικό του δέν εἶχε. ῎Ηθελε καί ὡς Θεός καί ὡς ἄνθρωπος, δηλ. ὡς Θεάνθρωπος, πρᾶγμα πού ὑποδηλώνει τή μία ὑπόσταση τοῦ Λόγου, στήν ὁποίαν ὑπῆρχε ἡ ἀνθρώπινη φύση του. Φυσικά τό ἀνθρώπινο θέλημα τοῦ Χριστοῦ, θεωθέν στήν ἀπερινόητη τῶν φύσεων συνδρομήν, ἀκολουθοῦσε πάντοτε τό θεῖο θέλημα, χωρίς νά ἀντιδρᾶ ἤ νά ἀντιπίπτει εἰς αὐτό. Τό ἴδιο συνέβαινε καί μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Χριστοῦ. ῾Ο Χριστός εἶχε καί ἀνθρώπινη ἐνέργεια, γιατί φύση ἀνενέργητη δέν ὑπάρχει, ἰσοδυναμεῖ πρός τό μηδέν. ᾿Ενεργοῦσε καί ὡς ἄνθρωπος καί ὡς Θεός, ὄχι ὅμως ξεχωριστά καί ἄσχετα (αὐτή ἦταν θέση τοῦ Νεστορίου), ἀλλ᾿ ὡς Θεάνθρωπος, δηλ. Θεός καί ἄνθρωπος ὁ αὐτός.

Καί οἱ αἱρέσεις αὐτές ἔθεταν σέ κίνδυνο τήν ἀλήθεια τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ. Δημιούργησαν διενέξεις καί ἔριδες (μιά καί πολιτικοί λόγοι ἦσαν στό προσκήνιο), διά νά καταδικαστοῦν τελικά ἀπό τήν ᾿Εκκλησία195 στήν ΣΤ´ Οἰκουμενική Σύνοδο.

προηγούμενη  επόμενη