Αὐτό ὅμως δέν μπορεῖ νά συνηγορήσει ὑπέρ τῆς ἀπόψεως τῶν Δυτικῶν297. ῾Η πρόθεση ἐκ ἀναφέρεται στό ἀΐδιο ὑποστατικό ἰδίωμα τοῦ Πνεύματος, ἐκφράζουσα τήν πηγή τῆς ἀϊδίου του προελεύσεως, ἐνῶ ἡ διά σχετίζεται μέ τήν ἔγχρονη ἀποστολή του στόν κόσμο. ῾Ο θεολογικός αὐτός τύπος σημαίνει ἀπαράλλακτα ὅ,τι καί τό κλασσικό χωρίο τοῦ ᾿Ιωάννου, 15, 26. Στήν τάξη τῆς ἁγίας Τριάδος ὁ Υἱός, ὡς δεύτερο κατά σειρά πρόσωπο, μεσιτεύει μεταξύ Πατρός καί Πνεύματος. ῾Η μεσιτική ὅμως αὐτή θέση, σαφῶς σχηματική νοητική, δέν ἔχει τήν ἔννοιαν ὅτι τό Πνεῦμα λαμβάνει τό εἶναι του ἀπό τόν Πατέρα μεσιτεύοντος τοῦ Υἱοῦ, ἀλλ᾿ ὅτι διά τοῦ Υἱοῦ γίνεται ἡ ἔγχρονη ἀποστολή του στόν κόσμο πρός στερέωση τοῦ ἔργου τῆς σωτηρίας, τό ὁποῖον ἐπιτέλεσεν ὁ Υἱός διά τῆς ἐνανθρωπήσεώς του. ῾Η ἔγχρονη πέμψη στηρίζεται στήν ἑνότητα οὐσίας μεταξύ Υἱοῦ καί Πνεύματος, γι᾿ αὐτό καί τό Πνεῦμα καλεῖται «ἴδιον τοῦ Υἱοῦ» καί ἀναπαύεται «ἐν τῷ Υἱῷ», ὡς ἡ ἑτέρα ὄψη τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπον οἰκονομίας.

γ) ῾Η προσθήκη τοῦ ᾂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ ἀποτελεῖ αὐθαιρεσίαν, ἡ ὁποία προσκρούει ἀδυσώπητα στήν ἱστορική παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ο ὅρος τῶν Οἰκουμ. Συνόδων Νικαίας - Κων/πόλεως, στόν ὁποῖο τονίζεται ρητά ἡ ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπόρευση τοῦ ἁγ. Πνεύματος («τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον»), ἀποτελεῖ δογματικό μνημεῖο αἰώνιο καί ἀμετακίνητο, τό ὁποῖο κανένας δέν ἔχει τό δικαίωμα νά μεταβάλει ἤ νά τροποποιήσει, προσθέτοντας ἤ ἀφαιρώντας ἀπ᾿ αὐτό ἔστω καί μία συλλαβή. Μέ τήν προσθήκη τοῦ ᾂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ ἡ Ρωμαϊκή ᾿Εκκλησία κατεπάτησεν αὐθαίρετα τήν πατροπαράδοτη τάξη εὐσεβείας καί πίστεως τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας.

δ) Τέλος, διότι ἡ διδασκαλία τοῦ ᾂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ ὑποβιβάζει τό θεοπρεπές ἀξίωμα τοῦ Πνεύματος, τοῦ ὁποίου ὑποβαθμίζει τή θεότητα. Μέ τή διδασκαλία αὐτή τό Πνεῦμα παρουσιάζεται ὡς δεύτερος (κατώτερος Θεός), κάτι πού ἔχει ἀντίκτυπο στό ἁγιαστικό ἔργο του. Εἶναι ἄραγε συμπτωματικό ὅτι στή Δύση τό ἔργο τοῦ ἁγ. Πνεύματος εἶναι γενικά ὑποβαθμισμένο, ἐπικρατεῖ δέ σ᾿ αὐτήν ἕνας ἔντονος «χριστομονισμός»298; ῎Αν ὅμως αὐτό μπορεῖ νά συμβαίνει στή Δύση μέ τήν ἰδιαίτερη θεολογική φυσιογνωμία της, γιά τήν ὀρθόδοξη ᾿Ανατολή, στήν ὁποία τό Πνεῦμα τό ἅγιο ἀποτελεῖ τήν ψυχή τῆς ᾿Εκκλησίας καί τό κέντρο τοῦ ἁγιαστικοῦ καί ἀναγεννητικοῦ ἔργου της, παρόμοια διδάγματα εἶναι ἀνήκουστα καί ἀπορριπτέα. Τό ᾂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ ἀνοίγει εὐρύ θεολογικό χάσμα μεταξύ ᾿Ανατολῆς καί Δύσεως πού

δύσκολα μπορεῖ νά γεφυρωθεῖ, δημιουργεῖ κορυφαία δογματικήν ἀποπλάνηση, τήν ὁποίαν ἡ ᾿Ορθοδοξία ἀνέκαθεν ἀπεδοκίμασε299. Στό ᾂ῝ἂ῏ἦ῟ὸ βλέπει τήν κατάρρευση τοῦ δικοῦ της λόγου ὑπάρξεως.

«Τό σύν Πατρί καί Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καί συνδοξαζόμενον».

Μέ τίς δύο αὐτές μετοχές τό ἱερό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἐξαίρει τήν ἰσοτιμία καί ὁμοτιμίαν τοῦ ἁγ. Πνεύματος μέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό. ῾Η ἰσοτιμία αὐτή εἶναι φυσική ἀπόρροια τοῦ ὁμοουσίου, τό ὁποῖον τό Πνεῦμα ἔχει κοινό μέ τόν Υἱό, στίς ἀΐδιες σχέσεις τους μέ τόν Πατέρα. Μόνον πρόσωπα ὁμοούσια μποροῦν νά εἶναι ἰσοσθενῆ καί ἰσότιμα, χωρίς νά ὑπάρχουν μεταξύ τους διαφορότητες κατηγορίας, ὅπως τό μεῖζον καί τό ἔλασσον. ῾Ο Πατήρ, ἐπειδή γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦμα τό ἅγιο, δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἀνώτερος αὐτῶν. Οὔτε πάλι τό Πνεῦμα καί ὁ Υἱός ὑποτάσσονται στόν Πατέρα, ἐπειδή προέρχονται ἀπ᾿ αὐτόν. Αὐτά ἀποτελοῦν φληναφήματα αἱρετικά. ῾Η ὁμοουσιότητα ἑπομένως εἶναι αὐτή πού διασφαλίζει τήν ἰσοτιμία τῶν προσώπων στόν Τριαδικό Θεό καί στή βάση αὐτή τά πρόσωπα τῆς Τριάδος συμπροσκυνοῦνται καί συνδοξάζονται ἀπό τήν ᾿Εκκλησία. Στήν περίπτωση εἰδικά τοῦ Πνεύματος πού ἐκπορεύεται «ἐκ Πατρός δι᾿ Υἱοῦ», ἡ συμπροσκύνηση ἔχει ἰδιαίτερη σημασία. Διότι ἡ «δι᾿ Υἱοῦ» ἐκπόρευση δέν ὑποτιμᾶ τό θεοπρεπές ἀξίωμα τοῦ Πνεύματος, τό ὁποῖον, ἕνεκα κοινότητος οὐσίας μέ τόν Υἱό καί συμμετοχῆς του στό λυτρωτικό ἔργο του, καλεῖται «ἴδιον» τοῦ Υἱοῦ καί ἀναπαύεται «ἐν τῷ Υἱῷ».

«Τό λαλῆσαν διά τῶν Προφητῶν».

῾Η προφητεία γενικά εἶναι ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον φωτίζει τόν ἀνθρώπινο νοῦ, ὥστε νά βλέπει τά κεκρυμμένα καί ἀθέατα, νά προλέγει τά μέλλοντα καί νά διδάσκει ἀξίως τίς θεῖες ἀλήθειες. ῾Η προφητεία, ὡς διακονία λειτουργική, ἦταν καίρια στή ζωή τῆς πρώτης ἀποστολικῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Εκδηλώθηκε κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς (τή γενέθλια ἡμέρα τῆς ᾿Εκκλησίας), μέ τήν κάθοδο τοῦ ἁγίου Πνεύματος στούς ᾿Αποστόλους μέ μορφή πυρίνων γλωσσῶν300, καθαίροντας τόν νοῦ τους στήν αἴσθηση τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦ καί διαθερμαίνοντας τίς καρδιές τους μέ τή φωτιά τῆς χάριτός του στό δύσκολο ἀποστολικό ἔργο, πού τότε ἐπίσημα ἀνελάμβαναν. Κύρια ἐκδήλωση τῆς καθόδου τοῦ Πνεύματος ἦταν ἡ γλωσσολαλία. Μόλις ἔλαβαν τό Πνεῦμα οἱ ᾿Απόστολοι, ἄρχισαν νά ὁμιλοῦν στά συγκεντρωμένα πλήθη πού συνέρρευσαν στά ῾Ιεροσόλυμα γιά νά γιορτάσουν τήν ἰουδαϊκή Πεντηκοστή, στίς γλῶσσες πού εἶχεν ὁ καθένας τους. Καί ἐνῶ στήν παλαιά ἐποχή ἡ γλωσσολαλία τῆς Βαβέλ, ἀπόρροια τῆς ὕβρεως τῶν ἀνθρώπων νά φθάσουν τόν Θεό, σάν ἀποτέλεσμα εἶχε τή διασπορά τους σέ ὅλα τά πλάτη τῆς γῆς, ἡ γλωσσολαλία τῆς Πεντηκοστῆς εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τή συνένωση καί τό δέσιμο τῶν λαῶν σέ μία νέα πανανθρώπινη οἰκογένεια, πού καθιστοῦσε δυνατήν ἡ λειτουργία τοῦ ἁγίου Πνεύματος στό ἑνοποιητικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ301. ᾿Αλλά καί ἡ προφητεία, ὡς ἰδιαίτερο διακόνημα στή λειτουργική εὐσέβεια καί τή λατρεία της ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας, εἶχε θέση σημαντική. Προϊόντος ὅμως τοῦ χρόνου οἱ ἐνθουσιαστικές ἐκδηλώσεις καί τά ἐκστατικά φαινόμενα πού τή συνόδευαν ἄρχισαν νά ὑποχωροῦν. ῾Η ᾿Εκκλησία ἐλάμβανε κριτική στάση ἔναντι αὐτῶν. Εἶναι δέ γνωστόν πόσον ἔντονα κατεδίκασε τίς ποικίλες ἐκκεντρικότητες τῆς Μοντανιστικῆς προφητείας302.

᾿Ενῶ ὅμως στήν Καινή Διαθήκη ἡ προφητική ἐνέργεια τοῦ Πνεύματος βρισκόταν στήν πληρότητα καί τό ἀποκορύφωμά της σάν συνέπεια τοῦ σωτηρίου πάθους τοῦ Χριστοῦ, στήν Π. Διαθήκη ἦταν περιορισμένη καί μερική. Καί ἐκεῖ λειτουργοῦσε ἡ χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, προετοιμάζοντας τούς ἀνθρώπους γιά τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία. ῏Ηταν ὅμως γενικά ἐνέργεια ἀποσπασματική καί συνεσκιασμένη. ῾Η κυριώτερή της ἐκδήλωση ἦταν ὁ φωτισμός καί ἡ ἀνάδειξη τῶν Προφητῶν στό ἔργο τῆς πνευματικῆς καθοδηγήσεως τοῦ λαοῦ, καθώς καί ἡ ἀναφορά της στή μεσσιανική ἐποχή. Τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μιλοῦσε διά τῶν Προφητῶν, ἐπωάζοντας τό μυστήριο τῆς λυτρωτικῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ. Καί στίς δύο οἰκονομίες δούλευε τό αὐτό Πνεῦμα, τό ἐκ Πατρός «δι᾿ Υἱοῦ» πεμπόμενο στόν κόσμο, μέ σκοπό, τότε μέν νά προπαρασκευάσει, βραδύτερα δέ νά τελειώσει τό σχέδιο τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπον οἰκονομίας 303.