῾Η ἑνότητα τῆς ᾿Εκκλησίας ἐντοπίζεται στό δόγμα, τό ἦθος, τή λατρεία καί τό πολίτευμα αὐτῆς. ῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι μία γιατί ἕνα εἶναι τό δόγμα της, μία ἡ πίστη της, μία ἡ ἀλήθειά της πού τήν παρέλαβε ἀπό τόν Χριστό, τήν φρουρεῖ καί τή διαφυλάσσει ἀμόλυντη στή διαδρομή τῆς ἐκκλησιαστικῆς της ζωῆς, μέ τή δύναμη τοῦ παναγίου Πνεύματος. ῞Οπως εἶναι φυσικό, τήν ἑνότητα αὐτή καταλύουν ἀδυσώπητα οἱ αἱρέσεις καί τά σχίσματα, καθώς καί κάθε ἄλλη διασπαστική τάση στούς κόλπους της. Γι᾿ αὐτό καί ἡ ᾿Εκκλησία ἀπέκοπτε πάντοτε τά αἱρετικά αὐτά νεοπλάσματα ἀπό τό σῶμα της, πρῶτα γιά νά περισώσει τήν ἑνότητά της καί ὕστερα νά προστατεύσει τά μέλη της ἀπό τή διαβρωτική καί καταλυτική τους ἐνέργεια. Παράλληλα ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι μία, γιατί ἕνα εἶναι τό ἦθος της πού ἀπορρέει ἀπό τό δόγμα της, ὡς ἡ ἰδιαίτερη φυσιογνωμία της, ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ζεῖ καί ἀντιδρᾶ στόν κόσμο καί σφραγίζει τό λόγο ζωῆς330 τῆς ὑπάρξεως καί τῆς ἐλπίδος της. ᾿Αλλά μία εἶναι περαιτέρω καί ἡ λατρεία της πού ἑνώνει τό σῶμα της σέ ὅλους τούς γεωγραφικούς τόπους στούς ὁποίους, κατά τή χάρη τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἐντοπισμένη. Τά ἰδιαίτερα λειτουργικά ἔθιμα πού παρατηροῦνται σέ κατά τόπους ᾿Εκκλησίες, δέν βλάπτουν τήν ἑνότητα τῆς θείας λατρείας της, ἡ ὁποία, κτισμένη στό δόγμα καί τήν πίστη της, ἐκφράζει ὅσο τίποτε ἄλλο τήν εὐσέβεια καί τήν πνευματική της ζωή καί ὑπόσταση. Κέντρο τῆς θείας λατρείας τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι φυσικά ἡ τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας, στήν ὁποίαν ἀναπαρίσταται καί βιοῦται τό ὅλο λυτρωτικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ, μέ ἐπίκεντρο τήν τέλεση τῆς θείας Εὐχαριστίας, πού εἶναι ἡ ἀναίμακτη ἀναπαράσταση καί ἡ πραγματική ἐπανάληψη τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ. Τέλος, στοιχεῖο ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι καί τό πολίτευμά της, περί τοῦ ὁποίου κάναμε λόγο στά προηγούμενα.

β) ῾Αγιότητα.

῾Η ᾿Εκκλησία, ὡς κοινωνία Θεοῦ καί ἀνθρώπων, εἶναι καθίδρυμα ἅγιο, μή ἔχον «σπίλον ἤ ρυτίδα τινά». Τήν ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας331 πρέπει νά τή δοῦμε κάτω ἀπό διπλό πρῖσμα· τό θεωρητικό μεταφυσικό καί τό ἐμπειρικό ἱστορικό. Τή θεωρητική ἤ μεταφυσική ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας καθορίζει τό θεῖο της στοιχεῖο. ῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι ἁγία στό μέτρο πού ἅγιος εἶναι καί ὁ Χριστός, ἡ ἀόρατη καί μυστική της κεφαλή. ῞Οπως δέ θά ἦταν βλάσφημο νά ἰσχυριστοῦμε, ὅτι δέν εἶναι ἅγιος ὁ Θεός (ἡ θεία της ὑπόσταση), ἄλλο τόσο θά ἦταν βλάσφημο νά ποῦμε, ὅτι καί ἡ ᾿Εκκλησία, στήν ὁποίαν ἐνοικεῖ ὁ Θεός, δέν εἶναι ἁγία καί ἄμωμη. Κατόπιν ἅγιο καί πηγή ἁγιότητος εἶναι καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο τήν ἐμψυχώνει καί τή ζωοποιεῖ, ὅπως ἁγία εἶναι καί ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, πού συγκροτεῖ τήν ὅλη της ζωή, τό ἦθος καί τήν πνευματική της ὑπόσταση. Τέλος εἶναι ἁγία, διότι ἅγιος εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς ὑπάρξεώς της, ὁ ὁποῖος ἀποβλέπει στό νά ἁγιοποιήσει τά μέλη της καί νά τά ἑνώσει ἐσωτερικά μέ τόν Θεό. ῞Ολα αὐτά συνθέτουν τή μεταφυσική ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας, τήν ὁποίαν διασφαλίζει ἡ φύση καί ἡ θεία της προέλευση.

῾Η ἐμπειρική ἱστορική ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι μέν μέγεθος ὑπαρκτό, δέν παύει ὅμως ὡστόσο νά εἶναι σχετική σέ σύγκριση μέ τήν ἀπόλυτη μεταφυσική της ἁγιότητα. Τή σχετικότητα αὐτή προσδιορίζει ἡ ἀνθρώπινη πλευρά τῆς ᾿Εκκλησίας, τό γεγονός ὅτι στούς κόλπους της περιλαμβάνει ἀνθρώπους ἁμαρτωλούς καί ἀδύνατους. Τόσο ὁ κλῆρος ὅσο καί τά λαϊκά μέλη της εἶναι ἄνθρωποι, πού ἔχουν πάθη καί ἀδυναμίες πολλές. Τό νά ἀρνηθεῖ κανείς τό γεγονός αὐτό, εἶναι σάν νά ἀρνεῖται κατ᾿ ἐπέκταση καί τόν ἁγιαστικό σκοπό τῆς ᾿Εκκλησίας, ἡ παρουσία τῆς ὁποίας ἀκριβῶς αὐτό τό νόημα ἔχει, νά σώσει ἁμαρτωλούς ἀνθρώπους, ὁδηγώντας τους σέ μετάνοια καί πνευματική ἀναγέννηση, μέ τά ἁγιαστικά μέσα τῆς χάριτος τά ὁποῖα διαθέτει. ῎Αν ὅλοι ἦσαν ἅγιοι καί τέλειοι, ποιόν θά ἁγίαζεν ἡ ᾿Εκκλησία; ῾Η ἐμπειρική ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας δέν καταργεῖ φυσικά τήν ἀπόλυτη μεταφυσική της ἁγιότητα, οἱ ὁποῖες συνυπάρχουν στό θεανθρώπινο ὀργανισμό της, ὁ Θεός δηλαδή δεμένος μέ τόν ἄνθρωπο σέ μία κοινωνία ἁγιασμοῦ καί πνευματικῆς τελειώσεως. Περιττό νά σημειώσουμε ὅτι εἶναι ἄκρως ἐπικίνδυνο νά συγχέουμε τίς δύο αὐτές ἁγιότητες, διότι εἶναι ἐνδεχόμενο νά καταλήξουμε σέ πολλά ἄτοπα συμπεράσματα, συγκεκριμένα νά μετατοπίσουμε τίς ἁγιότητες αὐτές ἀπό τή μία πλευρά στήν ἄλλη. ῎Ετσι, ἐνόσω ἡ ᾿Εκκλησία ζεῖ καί ἐξελίσσεται στή γῆ αὐτή θά περιλαμβάνει στούς κόλπους της, παράλληλα μέ τά ἐκλεκτά καί ἁγιασμένα μέλη της, καί ἄλλα ἀδύνατα καί ἁμαρτωλά, τά ὁποῖα θά ὑπάρχουν καί θά συμφύρονται μαζί μέ ἐκεῖνα μέχρι συντελείας τοῦ κόσμου332. Τήν ἀλήθεια αὐτή ἄριστα μᾶς περιέγραψεν ὁ Σωτήρ στήν παραβολή τῶν ζιζανίων. Στόν ἀγρό (παραβολικά τήν ᾿Εκκλησία, τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς) ὁ γεωργός ἔσπειρε σιτάρι (τά καλά μέλη της). Τή νύχτα ὅμως ὁ ἐχθρός (ὁ διάβολος) ἔσπειρε στόν ἴδιο ἀγρό ζιζάνια (κακά καί ἀνάξια μέλη της). Τό πρωΐ οἱ ὑπηρέτες τοῦ γεωργοῦ (οἱ ἄγγελοι) διεπίστωσαν τό γεγονός καί ζήτησαν ἀπό τό γεωργό τήν ἄδεια νά ξεριζώσουν τά βλαβερά καί ἄχρηστα σπέρματα, τήν ὁποίαν ὅμως ἐκεῖνος δέν τούς παρεχώρησεν ἀπό φόβο, μήπως μαζί μέ τά ζιζάνια ἐκριζώσουν καί τό καλό σπέρμα. ᾿Αφῆστε τα, τούς εἶπε, νά μεγαλώνουν μαζί ὡς τήν ὥρα τοῦ θερισμοῦ (Δευτέρα Παρουσία, κρίση καί ἀνταπόδοση), ὁπότε θά τά διαχωρίσετε ὁριστικά, καί τό μέν ἀγαθό σπέρμα θά μαζέψετε στίς ἀποθῆκες μου (στή θεία βασιλεία), τά δέ ζιζάνια θά τά παραδώσετε στή φωτιά (στήν αἰώνια κόλαση).

῾Η τελευταία αὐτή ἀλήθεια εἶναι πολύ σημαντική, διότι ὑπάρχουν πολλοί οἱ ὁποῖοι σκανδαλίζονται, ἰδιαίτερα μέ τά παραπτώματα τοῦ ἱεροῦ κλήρου, λησμονοῦντες ὅτι καί αὐτοί (οἱ κληρικοί), ὡς ἄνθρωποι, περίκεινται ἀσθένειαν· χωρίς τοῦτο φυσικά νά σημαίνει, ὅτι οἱ τελευταῖοι ἀπαλλάσσονται ἀπό τήν ὑποχρέωση νά εἶναι προσεκτικοί καί ἄψογοι στή ζωή τους, διότι σέ περίπτωση πού ἡ συμπεριφορά τους σκανδαλίζει τό ποίμνιο, τό κρῖμα τους ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι πολύ μεγάλο. Αὐτό ἰσχύει ἰδιαίτερα διά τούς ἐπισκόπους, οἱ ὁποῖοι, λόγῳ τῆς ὑψηλῆς περιωπῆς τοῦ ἀξιώματός τους, πρέπει νά εἶναι καθ᾿ ὅλα τύπος καί ὑπογραμμός διά τό πλήρωμα τῆς ᾿Εκκλησίας, ἡ πνευματική διαποίμανση τοῦ ὁποίου εἶναι ἐμπιστευμένη σ᾿ αὐτούς ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ.

γ) Καθολικότητα.

Τό «καθ᾿ ὅλου» (ἐξ οὗ ἡ λέξη «καθολικός», «καθολικότης») μπορεῖ νά νοηθεῖ κατά δύο τρόπους· τοπικά - γεωγραφικά καί τροπικά. Κατά τήν τοπική γεωγραφική ἔννοια ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι καθολική ὡς καθίδρυμα πού τείνει νά ἐξαπλωθεῖ –ἤ εἶναι ἐξαπλωμένο– σ᾿ ὁλόκληρο τόν κόσμο, σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ ᾿Αρχηγοῦ της· «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος»333. Εἶναι ἰδιότητα δυναμική, πού παρουσιάζει σέ κίνηση τήν ᾿Εκκλησία, ἡ ὁποία ὅμως ὡς τώρα δέν κατόρθωσε νά μεταπλάσει στή δική της ποιότητα ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη334, πού στό μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται ἔξω ἀπό τούς σωτήριους κόλπους της. Στό σημεῖο αὐτό κατανοεῖται ἡ μεγάλη σημασία πού ἔχει γιά τήν ᾿Εκκλησία τό ἐξωτερικό ἱεραποστολικό ἔργο της, τό ὁποῖο τήν παρουσιάζει σέ πορεία (πορευθέντες) πρός συνάντηση τοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος βρίσκεται στά σκοτάδια τῆς ἀγνωσίας καί τῆς πλάνης, παρ᾿ ὅλον ὅτι ἀπό τότε πού δόθηκε στούς ᾿Αποστόλους ἡ προσταγή μαθητεύσεώς του πέρασαν εἴκοσι αἰῶνες!

῾Η τροπική καθολικότητα ἀποτελεῖ ἄλλη ὄψη τῆς ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας. ῞Οπως δηλαδή τήν ἑνότητα αὐτῆς συνιστᾶ ἡ ὁμοιομορφία στά κυριώτερα στοιχεῖα πού ἐκφράζουν τήν οὐσία, τούς σκοπούς καί τό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας (δόγμα, ἦθος, λατρεία, πολίτευμα), ἔτσι καί τήν καθολικότητά της ἐκφράζει ἡ ὕπαρξη τῶν ἴδιων αὐτῶν ἐκδηλώσεων, ἄσχετα μέ τό μέρος τῆς γῆς ὅπου αὐτή εἶναι κατεσπαρμένη. Τήν καθολικότητα στήν περίπτωση αὐτή δέν προσδιορίζουν λόγοι τοπικοί καί γεωγραφικοί, ἀλλά παράλληλα καί ὑπεράνω αὐτῶν ἡ ἐκδήλωση τῶν βασικῶν φυσιογνωμικῶν γνωρισμάτων της. ῾Η ᾿Εκκλησία μπορεῖ νά ὑπάρχει καί νά εἶναι καθολική καί σ᾿ ἕνα πολύ μικρό μέρος τῆς γῆς, ἀρκεῖ νά ὑπάρχουν σ᾿ αὐτήν τά στοιχεῖα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος (δόγμα, ἦθος κ.λπ.). ῎Ετσι μία τοπική ᾿Εκκλησία (Κύπρου, ῾Ελλάδος, Ρωσίας κ.λπ.) εἶναι καί λέγεται καθολική, ὡς ἐνσαρκώνουσα στούς κόλπους της τήν ἀληθινήν ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ. ῾Η διαίρεση τῆς μιᾶς ᾿Εκκλησίας σέ πολλές ἐπί μέρους τοπικές δέν ζημιώνει τήν καθολικότητά της, διότι ἡ μία ᾿Εκκλησία ἐμπεριχωρεῖ τίς τοπικές καί τἀνάπαλιν. ῞Οπως σ᾿ ἕνα μεγάλο γυαλί καθρεφτίζεται ὁλόκληρος ὁ ἥλιος, ἄν δέ σπάσουμε τό γυαλί αὐτό σέ μικρότερα τεμάχια ὁ ἥλιος θά καθρεφτίζεται ἐξ ἴσου καί σέ κάθε ἕνα ἀπό αὐτά, ἔτσι καί στήν περίπτωση τῆς ᾿Εκκλησίας ἡ καθολικότητά της ὑπάρχει σέ ἴσο μέτρο τόσο στήν ὁλότητα ὅσο καί στά ἐπί μέρους τμήματα αὐτῆς. Εἶναι φανερόν ὅτι ἡ καθολικότητα ἐκφράζει ὅ,τι καί ἡ ἑνότητα τῆς ᾿Εκκλησίας, δηλαδή τήν ταυτότητα καί τήν ὀρθοδοξία της, ἀποκλειομένων ἐξ αὐτῆς τῶν αἱρέσεων καί τῶν σχισμάτων, πού καταστρέφουν τήν μίαν ἀδιαίρετη οὐσία της. Περιττό νά σημειωθεῖ, ὅτι καθολική στήν κυριολεξία εἶναι μονάχα ἡ ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία πού διατηρεῖ ὅλα τά στοιχεῖα τῆς καθολικότητος, καί ὄχι ἡ Παπική, ἡ ὁποία κακῶς ὀνομάζεται «Καθολική», διότι δέν ἐφύλαξε τά στοιχεῖα αὐτά (ἔπεσε σέ αἱρετικές δοξασίες, σέ ἀπόκλιση ἀπό τό πολίτευμα τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας κ.λπ.).