ΑΡΘΡΟΝ ΔΕΚΑΤΟΝ

«῾Ομολογῶ ἕν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».

Στό ἄρθρο αὐτό γίνεται λόγος περί τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος, τό ὁποῖον παρέχει ἄφεση ἁμαρτιῶν. ῾Η μνεία τοῦ βαπτίσματος μετά τόν περί ᾿Εκκλησίας λόγον εἶναι πολύ φυσική, δεδομένου ὅτι μέ τό ἱερό αὐτό μυστήριο γίνεται ἐπίσημα ἡ εἴσοδος τοῦ ἀνθρώπου στήν ᾿Εκκλησία καί ἡ ἐνσωμάτωσή του στό μυστικό σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Τό βάπτισμα εἶναι κορυφαῖο μυστήριο, ἀπαραίτητο διά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Μαζί μέ τή θεία Εὐχαριστία καλεῖται μυστήριο «Κυριακό», διότι διά τά μυστήρια αὐτά ἔχουμε ρητή μαρτυρία στή Γραφή γιά ἄμεση σύσταση αὐτῶν ἀπό τόν Κύριο, ἡ ὁποία ἀπό κανένα δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητηθεῖ. Γιά τά ὑπόλοιπα μυστήρια τό Σύμβολο δέν κάνει λόγο, εἶναι ὅμως αὐτονόητο ὅτι τά προϋποθέτει. Στή συνέχεια θά κάνουμε μία γενική ἀναφορά στά ἐκκλησιαστικά μυστήρια, τόσο περισσότερο ὅσο σ᾿ αὐτά στηρίζεται κατ᾿ ἐξοχήν τό ἁγιαστικό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας, ὁ δέ πιστός πρέπει νά γνωρίζει ὅ,τι ἀφορᾶ σ᾿ αὐτά διά νά εἶναι συνειδητό μέλος της καί νά ἐργάζεται ἀποτελεσματικότερα διά τή σωτηρία του.

Τά μυστήρια εἶναι θεοσύστατες τελετές, οἱ ὁποῖες χορηγοῦν στόν ἄνθρωπο τή θεία χάρη.

῾Η θεία χάρη εἶναι ἡ ἁγιαστική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία ἀπέρρευσε ἀπό τή σταυρική θυσία τοῦ Χριστοῦ, διά τῆς ὁποίας πραγματοποιεῖται ἡ σωτηρία338 στόν ἁγιαστικό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας. Χωρίς αὐτήν τό λυτρωτικό ἔργο τοῦ Σωτῆρος μένει ἀνενέργητο καί ἀνεκπλήρωτο. ῾Η θεία χάρη εἶναι ἐνέργεια κοινή καί τῶν τριῶν προσώπων τῆς ἁγίας Τριάδος, ἄν καί κυριολεκτεῖται στήν ἁγιαστικήν ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος. Τοῦτο μποροῦμε νά δοῦμε συνεκδοχικῶς στήν ἐκφώνηση τοῦ ἱερέα κατά τή θεία Λειτουργία· «῾Η χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἴη μετά πάντων ὑμῶν».

῾Η θεία χάρη δέν εἶναι δύναμη κτιστή μέ τήν ὁποίαν ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἐπικοινωνήσει μέ τήν ἀπρόσιτη οὐσία τοῦ Θεοῦ, ὅπως πιστεύουν οἱ Ρωμαιοκαθολικοί, οἱ ὁποῖοι δέν δέχονται διάκριση οὐσίας καί ἐνέργειας στόν Τριαδικό Θεό. Κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη ἡ χάρη εἶναι ἐνέργεια ἄκτιστη πού ἀπορρέει ἐσωτερικά ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μπορεῖ νά σώσει καί νά θεοποιήσει τόν ἄνθρωπο. Στή θεολογία τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν ἡ θέωση, ὡς ἀνάκραση τῆς φύσεως μέ τήν ἄκτιστη θεία ἐνέργεια (καί ὄχι φυσικά μέ τήν ἀμέθεκτη οὐσία τοῦ Θεοῦ) εἶναι κάτι τό ἐντελῶς ἀδιανόητο. Γι᾿ αὐτούς ἡ θέωση εἶναι ἁπλή ἠθική ἐκλάμπρυνση τῆς φύσεως καί τίποτε περισσότερο. Εἶναι θέαση τοῦ φωτός (τῆς δόξης), ὄχι ἀνάκραση μέ αὐτό.

῞Οπως εἴπαμε, ἡ θεία χάρη εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαία πρός σωτηρία. Χωρίς αὐτήν ὁ ἄνθρωπος μένει στήν περιοχή τῆς φύσεως πού βαρύνεται μέ τήν ἁμαρτία τοῦ προπάτορα καί ἐπί πλέον μέ τίς δικές του προσωπικές ἁμαρτίες, καί σάν τέτοιος εἶναι πλάσμα φθαρμένο καί ἔνοχο ἀπέναντι στόν Θεό. Εἶναι τέκνο φύσει ὀργῆς339, βρισκόμενο κάτω ἀπό τήν ἐπικράτεια τοῦ πνευματικοῦ θανάτου καί μή μπορώντας αὐτοδύναμα ν᾿ ἀποφύγει τήν αἰώνια καταδίκη του.

῾Η θεία χάρη εἶναι χάρισμα (αὐτό σημαίνει ὁ ὅρος), δῶρο Θεοῦ340 πρός τόν ἄνθρωπο. ῾Η χορήγησή της δέν ἐξαρτᾶται ἀπό ὑποκειμενικές ἀνθρώπινες συνθῆκες. Δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἠθικοπνευματική κατάσταση καί τήν ἀρετή τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε αὐτός νά τήν ἀπαιτεῖ δικαιωματικά ἀπό τόν Θεό σάν μισθό διά τά ἐνάρετα ἔργα καί τήν ἁγιότητά του. Αὐτή τήν ἀπαίτηση εἶχαν οἱ φαρισαῖοι τῆς ἐποχῆς τοῦ Κυρίου. ᾿Ενόμιζαν ὅτι ἡ ὑποτιθέμενη ἁγιότητά τους τούς παρεῖχε τό δικαίωμα νά ἀξιοῦν ἀπό τόν Θεό τή σωτηρία ὡς ἀμοιβή διά τά ἐνάρετα ἔργα τους. Σύμφωνα μέ τούς λόγους τοῦ Κυρίου, καί ὁ πλέον ἐνάρετος ἄνθρωπος, ὅταν πράττει τό καθῆκον του, ὀφείλει νά ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι εἶναι ἀχρεῖος δοῦλος πού κινεῖται στά αὐστηρά πλαίσια τοῦ προσωπικοῦ χρέους του καί τίποτε περισσότερο341.

῾Η θεία χάρη εἶναι δωρεά τοῦ Θεοῦ καθολική. Χορηγεῖται σέ ὅλους ἀνεξαίρετα τούς ἀνθρώπους, πού εἶναι σέ ἴσο μέτρο παιδιά τοῦ Θεοῦ. Πῶς ὅμως λειτουργεῖ στά ἐπί μέρους, ἀγνοοῦμε. Αὐτό πού εἶναι βέβαιον εἶναι ὅτι δέν εἶναι δύναμη ἀναγκαστική. Δηλαδή δέν ἐξαναγκάζει κανένα νά τήν κάνει ἀποδεκτή342. ῾Ο ἄνθρωπος πρέπει νά θελήσει ἀβίαστα τό δῶρο τοῦ Θεοῦ, διότι τοῦτο συμφωνεῖ μέ τήν ὑψηλή περιωπή του, ὡς δημιουργήματος λογικοῦ καί «εἰκόνος» Θεοῦ. Σέ ἀντίθετη περίπτωση, ἄν δηλαδή ἔχανε τήν ἐλευθερία του, σέ τίποτε δέν θά διέφερε ἀπό τά βοσκήματα. ῎Αν ὅμως δεχτεῖ αὐτοπροαίρετα τό χάρισμα τοῦ Θεοῦ καί συνεργήσει ἐλεύθερα μέ αὐτό, θά ἔχει σάν ἐπιβράβευση τήν εὐλογία καί τή σωτηρία του. ᾿Ενῶ πάλιν ἄν ἀρνηθεῖ τή θεία δωρεά καί παραμείνει πεισματικά κλεισμένος στά φθαρμένα ὅρια τῆς φύσεώς του, ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ θά μείνει ἀνενέργητη σ᾿ αὐτόν καί τελικά θά τόν ἐγκαταλείψει343, μέ ἀποτέλεσμα νά πωρωθεῖ ψυχικά καί νά παραδοθεῖ στόν αἰώνιο πνευματικό θάνατο.

Στή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ ρόλος τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ εἶναι πρωταρχικός. ῾Η σωτηρία δέν εἶναι καρπός τοῦ «θέλοντος οὐδέ τοῦ τρέχοντος, ἀλλά τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ»344. Παρά ταῦτα, ἡ σύμπραξη τοῦ ἀνθρώπου ἀποτελεῖ ἀπαραίτητη συνθήκη πρός σωτηρία. ῞Οπου δέν ὑπάρχει ἡ συνθήκη αὐτή, ἡ σωτηρία παραμένει ἀνέφικτη. Γιά νά σωθεῖ, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά συντρέξουν δύο τινά· πρώτιστα καί κύρια ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ καί σέ δεύτερη, πλήν ἀπαραίτητη μοῖρα, ἡ ἐλεύθερη συνέργεια τοῦ ἀνθρώπου. Χωρίς τόν ἕνα ἀπό τούς δύο παράγοντες αὐτούς, σωτηρία δέν ὑπάρχει. Στή βάση αὐτή ἐξηγεῖται καί ἡ δυνατότητα τῆς κολάσεως, τό γεγονός ὅτι ἄνθρωποι πολλοί θά χαθοῦν στήν περιοχή τοῦ αἰώνιου πνευματικοῦ θανάτου. ῎Ετσι ἐπαληθεύονται καί οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου, ὅτι «πολλοί εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δέ οἱ ἐκλεκτοί»345 καί ὅτι «εὐρύχωρος ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ἀπώλειαν καί πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾿ αὐτῆς»346.

Τά ἐκκλησιαστικά μυστήρια εἶναι δραστικά μέσα τῆς χάριτος. Αὐτό σημαίνει ὅτι χορηγοῦν ἀπαραίτητα («ἐξ ἀνάγκης») τή χάρη, διότι ἡ χορήγηση αὐτῆς ἐξαρτᾶται ἀποκλειστικά ἀπό τήν ἀξιομισθία τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ἀπό ἄλλες ἀντικειμενικές ἤ ὑποκειμενικές συνθῆκες. Γιά νά χορηγήσουν ὅμως τή χάρη πρέπει νά εἶναι μυστήρια ἔγκυρα, δηλαδή νά τελοῦνται ἀπό κανονικούς ἱερεῖς καί ἀπαραίτητα στόν ἁγιαστικό χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας. Τά μυστήρια πού τελοῦν οἱ αἱρετικοί καί οἱ σχισματικοί, ἐπειδή τελοῦνται ἔξω ἀπό τήν ᾿Εκκλησία, εἶναι ἄκυρα. ῎Αλλωστε, πῶς εἶναι δυνατόν νά χορηγήσουν οἱ αἱρετικοί τή χάρη, τήν ὁποίαν ἔχασαν, ἀφοῦ ἀποκόπηκαν ἀπό τόν κορμό τῆς ᾿Εκκλησίας; Μήπως καί ὁ λαμπτήρας πού ἀποσυνδέθηκε ἀπό τή γεννήτρια τοῦ ἠλεκτρικοῦ ρεύματος μπορεῖ νά λειτουργήσει καί νά δώσει φῶς; Παράλληλα πρέπει νά τελοῦνται σύμφωνα μέ τό καθιερωμένο τυπικό τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Η ἠθική ποιότητα καί τό ὅποιο φρόνημα τῶν ἐκκλησιαστικῶν λειτουργῶν δέν ἀσκοῦν ροπήν ἐπί τοῦ κύρους καί τῆς κανονικότητος τῶν μυστηρίων. ῞Ενας ἁμαρτωλός λειτουργός μπορεῖ νά τελέσει ἔγκυρα τά μυστήρια, ἀρκεῖ ἐξωτερικά νά τελεῖ ὅ,τι ἀπαιτεῖ ἡ ᾿Εκκλησία καί μέ σοβαρότητα φυσικά καί ὄχι μέ διάθεση ἐμπαικτική. ῾Η θεία χάρη μπορεῖ νά διοχετευτεῖ διά μέσου ὁποιουδήποτε ἀγωγοῦ, ἄσχετα ἄν αὐτός εἶναι πολύτιμος ἤ εὐτελής. ῾Η ποιότητα τοῦ ἀγωγοῦ δέν ἔχει σημασία, χωρίς νά θέλουμε μέ αὐτό νά ποῦμε, ὅτι οἱ τελετουργοί τῶν μυστηρίων δέν πρέπει νά προσέχουν τήν ἠθική τους ζωή, πού σέ ἀρνητική περίπτωση μπορεῖ νά δημιουργήσει ἀμφιβολίες στίς συνειδήσεις τῶν πιστῶν ὡς πρός τήν ἐγκυρότητα τῶν τελουμένων ὑπ᾿ αὐτῶν μυστηρίων.

Τά ἐκκλησιαστικά μυστήρια, ἄν καί δραστικά μέσα τῆς χάριτος, δέν ἐνεργοῦν ὡστόσο τό ἴδιο στίς ψυχές τῶν πιστῶν πού τά δέχονται. ᾿Εδῶ ἀνακύπτει ἕνα πολύ σοβαρό ζήτημα, τό ὁποῖο δέν πρέπει νά ἀγνοοῦν οἱ πιστοί. ῎Αλλο εἶναι ἡ χορήγηση τῆς χάριτος καί ἄλλο ἡ σωτήρια ἐπενέργειά της, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἀπό συνθῆκες ὑποκειμενικές τοῦ κοινωνοῦντος τοῦ μυστηρίου πιστοῦ. Διά νά λειτουργήσει λυτρωτικά ἡ χάρη, πρέπει ὁ δέκτης τοῦ μυστηρίου νά ἔχει τή δέουσα ἠθικοπνευματική προπαρασκευή, διότι τά μυστήρια δέν εἶναι τελετές μαγικές πού ἐνεργοῦν τυφλά καί ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ψυχική κατάσταση στήν ὁποία βρίσκονται οἱ δεχόμενοι τά μυστήρια πιστοί. Παράδειγμα τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας