δ) ῾Η θεία Εὐχαριστία.

᾿Ενῶ τό βάπτισμα δημιουργεῖ τή νέα πνευματική γέννηση, τήν ὁποίαν τό χρῖσμα σφραγίζει μέ τίς δωρεές τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ δέ μετάνοια θεραπεύει τίς πνευματικές της ἀσθένειες, ἡ θεία Εὐχαριστία τήν τρέφει μέ τό ἄχραντο σῶμα καί τό τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ.

Τό μυστήριο αὐτό εἶναι πραγματικά πολύ μεγάλο. Καλεῖται «Κυριακόν» (ὅπως καί τό βάπτισμα), διότι ἔχει ἀπ᾿ εὐθείας τή σύστασή του ἀπό τόν Κύριο. Τόσο δέ πολύ, ὥστε καί οἱ Διαμαρτυρόμενοι, οἱ ὁποῖοι ἀπορρίπτουν γενικῶς τά ἐκκλησιαστικά μυστήρια, δέν ἀπετόλμησαν νά τό ἀρνηθοῦν, δεχόμενοι βέβαια αὐτό κατά τό δικό τους τρόπο καί φυσικά διαφορετικά ἀπό ὅ,τι τό δεχόμαστε ἐμεῖς. Τή διαφορά θά δοῦμε στή συνέχεια.

Εἰσαγωγικά στή φύση καί τή δύναμη τοῦ μυστηρίου εἶναι ὅσα μᾶς παρέδωσε ὁ Κύριος στό διάλογο πού εἶχε μέ τούς ᾿Ιουδαίους, μετά τό χορτασμό στήν ἔρημο τῶν πεντακισχιλίων. Στηλιτεύων τόν ὄχλον ὁ Σωτήρ ὅτι τόν ἀκολουθοῦσαν ὄχι διότι τόν πίστευαν, ἀλλά διότι ζητοῦσαν ἐπανάληψη τοῦ θαύματος τῆς ὑλικῆς διατροφῆς τους, ἔλαβε ἀφορμή νά ὁμιλήσει περί τῆς πραγματικῆς τροφῆς πού παρέχει «ζωήν αἰώνιον», περί τοῦ ἄρτου πού κατέβηκε ἀπό τόν οὐρανό, γιά τή δική του σάρκα, ἡ βρώση τῆς ὁποίας χορηγεῖ στόν ἄνθρωπο τήν ἀληθινή ζωή· «... ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τοῦ ἄρτου τούτου, ζήσεται εἰς τόν αἰῶνα. καί ὁ ἄρτος δέ ὅν ἐγώ δώσω, ἡ σάρξ μού ἐστιν, ἥν ἐγώ δώσω ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς· ... ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐάν μή φάγητε τήν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωήν ἐν ἑαυτοῖς. ὁ τρώγων μου τήν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα ἔχει ζωήν αἰώνιον, καί ἐγώ ἀναστήσω αὐτόν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ. ἡ γάρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι βρῶσις, καί τό αἷμά μου ἀληθῶς ἐστι πόσις. ὁ τρώγων μου τήν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα ἐν ἐμοί μένει, κἀγώ ἐν αὐτῷ. καθώς ἀπέστειλέ με ὁ ζῶν πατήρ κἀγώ ζῶ διά τόν πατέρα, καί ὁ τρώγων με κἀκεῖνος ζήσεται δι᾿ ἐμέ»369. Συνέστησε δέ τό μυστήριο ὁ Κύριος τό ἑσπέρας τῆς Πέμπτης, παραμονῆς τῆς μεγάλης ἑορτῆς τοῦ ἑβραϊκοῦ Πάσχα. ᾿Ενῶ ἔτρωγε τό Πασχάλιο Δεῖπνο μέ τούς μαθητές «λαβών ὁ ᾿Ιησοῦς τόν ἄρτον καί εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καί εἶπε· λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τό σῶμά μου. καί λαβών τό ποτήριον καί εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γάρ ἐστι τό αἷμά μου τό τῆς καινῆς διαθήκης τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν»370.

῾Η θεία Εὐχαριστία ἔχει δύο ὄψεις· εἶναι μυστήριο καί συγχρόνως θυσία. ῾Ως μυστήριον ἡ θεία Εὐχαριστία ἔχει τήν ἔννοιαν ὅτι κάτω ἀπό τά στοιχεῖα τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου τά ὁποῖα ἁγιάστηκαν μέ τήν ἐπίκληση τοῦ παναγίου Πνεύματος, ὑπάρχουν πραγματικά τό ἄχραντο σῶμα καί τό τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι σ᾿ αὐτά παρόν τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἑνιαίως σέ ὅλες τίς φάσεις τῆς ὑπάρξεώς του. Εἶναι τό σῶμα πού γεννήθηκε ἀπό τή Μαρία, ἀπέθανε στό σταυρό, ἀναστήθηκε ἀπό τόν τάφο καί, θεωμένο, ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς, ὅπου κάθεται «ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός».

Τό ὁρατό σημεῖο τοῦ μυστηρίου εἶναι τά στοιχεῖα τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου καί ἡ εὐχή ἐπικλήσεως τοῦ παναγίου Πνεύματος. Κατά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων δώρων μέ τρόπο πού ὑπερβαίνει πλήρως τή νοητική μας κατάληψη, ἡ οὐσία τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου μεταβάλλεται, μεταποιεῖται, μεταστοιχειοῦται στήν οὐσία τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου371. ᾿Εκεῖνο πού ἐξακολουθεῖ νά παραμένει μετά τόν καθαγιασμό εἶναι τά ἐξωτερικά συμβεβηκότα, δηλαδή οἱ ποιότητες τῶν φυσικῶν στοιχείων, ὅπως τό βάρος, τό σχῆμα, τό χρῶμα, ἡ ὀσμή καί ἡ γεύση. Αὐτά ἐξακολουθοῦν νά παραμένουν κατά θείαν οἰκονομία, γιά νά διευκολύνουν ἴσως τή βρώση καί τήν πόση τῆς Εὐχαριστίας, πού θά ἦταν ἐξαιρετικά δύσκολη σέ περίπτωση πού ὁ πιστός δεχόταν γυμνά καί ἀπροκάλυπτα τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Τά τίμια δῶρα κοινωνούμενα ἑνώνονται μυστικά μέ τήν ὅλη ψυχοσωματική ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία θεοποιεῖται μέ τήν ἄχραντη θεία ἐπαφή. Φυσικά ἡ θεία Κοινωνία δέν ἀκολουθεῖ τή φυσική διεργασία τῆς πέψεως καί τῆς ἀποβολῆς, πού γίνεται στή λήψη κάθε ἄλλης φυσικῆς τροφῆς.

Τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι παρόντα σ᾿ ὁλόκληρη τήν ποσότητα τῆς θείας Κοινωνίας καί σέ κάθε μόριο αὐτῆς· εἶναι δέ παρόντα συγχρόνως καί σ᾿ ὅλα τά ἱερά ποτήρια τῆς θείας Λειτουργίας καί φυσικά στόν οὐρανό, στήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό συμβαίνει μονάχα μέ θαῦμα τῆς θείας παντοδυναμίας, δεδομένου ὅτι τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι κατά τή φύση του πανταχοῦ παρόν. ῾Η θεωρία τῆς ῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ372 (πανταχοῦ παρουσίας), τήν ὁποίαν διετύπωσεν ὁ Λούθηρος δέν εἶναι ὀρθή. ῾Ο ἀρχηγέτης τῆς Διαμαρτυρήσεως στήν προσπάθειά του νά ἐξηγήσει τόν τρόπο τῆς πραγματικῆς παρουσίας τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἶπεν ὅτι τό σῶμα τοῦ Κυρίου, ὡς πανταχοῦ παρόν, εἶναι παρόν καί στή θεία Εὐχαριστία373. ῾Η θεωρία αὐτή εἶναι πολύ ἀφελής καί εὔκολα ἀνατρέπεται. Διότι, ἄν εἶναι πανταχοῦ παρόν τό σῶμα τοῦ Κυρίου, φυσικά δέν θά εἶναι μονάχα στή θεία Εὐχαριστία, ἀλλά καί σέ κάθε ἄλλην ὑλική τροφή καί δέν βλέπουμε τί τό περισσό ἔχει ἡ βρώση τοῦ κυριακοῦ σώματος. Στίς ἰδέες του αὐτές ὁ Λούθηρος κατέληξε, κάνοντας κακή ἐφαρμογή τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων τῶν δύο φύσεων στή μία ὑπόσταση τοῦ ᾿Ιησοῦ. ῎Ετσι ἀπέδωσε τήν πανταχοῦ παρουσία πού ἀνήκει αὐστηρῶς στό θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, στήν ἀνθρώπινη φύση ἀπ᾿ εὐθείας, ἡ ὁποία σέ καμία περίπτωση δέν μπορεῖ νά προσλάβει τό ἰδίωμα αὐτό, πού ἀνήκει ἀποκλειστικά στή θεότητα.

Οἱ ὑπόλοιποι προτεστάντες ἀπορρίπτουν ὁμόφωνα τό δόγμα τῆς μετουσιώσεως374 τῶν φυσικῶν στοιχείων. Κατ᾿ αὐτούς ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος εἶναι σύμβολα ψιλά (= ἁπλά) τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, διά τῶν ὁποίων παρέχεται διά τῆς πίστεως ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ στόν μεταλαμβάνοντα πιστό. Πρόκειται γιά ἕνα συμβολισμό, ὁ ὁποῖος δέν περιέχει τήν ἰδέα τοῦ πράγματος, ἀλλ᾿ εἶναι σημεῖον ἁπλό τῶν ἐπαγγελιῶν τοῦ Θεοῦ. Περιττό νά σημειώσουμε, ὅτι τά διδάγματα αὐτά εἶναι αὐθαίρετα, χωρίς κανένα σοβαρό ἔρεισμα στή Γραφή, τῆς ὁποίας ὁ ρεαλισμός ὡς πρός τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ στήν Εὐχαριστία εἶναι πέρα ἀπό κάθε ἀμφισβήτηση. Αὐτό εἶναι καί τό φρόνημα τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας, τή μαρτυρία ὅμως τῶν ὁποίων, οἱ Διαμαρτυρόμενοι, συνεπεῖς στίς ἐκκλησιολογικές τους ἀρχές, ἀπορρίπτουν375.

῾Η θεία Εὐχαριστία εἶναι μυστήριο κατ᾿ ἐξοχήν θεοποιητικό. Εἶναι τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ καί τῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Ενῶ στά ἄλλα μυστήρια παρέχεται ἡ χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος γιά τόν ἁγιασμό τῶν πιστῶν, στήν Εὐχαριστία παρέχεται ὁ ἴδιος ὁ Χριστός καί ὄχι μονάχα τό σῶμα καί τό αἷμα του, ἀλλά καί ἡ ψυχή του (δηλαδή ὁλόκληρη ἡ ἀνθρώπινη φύση του), συνειμμένα δέ καί ἡ θεότητά του πού εἶναι ἀχωρίστως ἑνωμένη μέ τήν ἀνθρωπότητα, καί κατ᾿ ἐπέκταση ὁ ὅλος τριαδικός Θεός, στόν ὁποῖον ὑπάρχει ἀναπόσπαστα ἡ ὑπόσταση τοῦ σαρκωθέντος Λόγου! Στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ὁ Χριστός σπείρεται στή φύση τοῦ ἀνθρώπου, ἀνακιρνᾶται μέ αὐτήν, τή φλέγει καί τή διαπερᾶ σέ μία ἕνωση βαθύτατα ἐσωτερική. Στή θεία Εὐχαριστία πολλαπλασιάζεται ὁ Χριστός στά μέλη τῆς ἁγίας ᾿Εκκλησίας του, τά ὁποῖα μέ τή θεία Μετάληψη ἑνώνονται καί μεταξύ τους σέ μία κοινωνία βαθιά ἀνθρωπολογική καί χριστολογική. ῾Η θεία Εὐχαριστία εἶναι τό κατ᾿ ἐξοχήν μυστήριο τῆς ᾿Εκκλησίας. Σ᾿ αὐτήν ὑπάρχουν τόσοι «χριστοί» ὅσα καί τά μέλη της πού ἑνώνονται ἐσωτερικά, σέ βάση ὅμως πραγματική, μέ τόν Σωτῆρα Κύριο. Στήν Εὐχαριστία τέλος ἁγιάζεται καί ἡ κτίση, πού μέ τά φυσικά στοιχεῖα της (τούς καρπούς τῶν σπλάχνων της) λειτουργεῖ καί αὐτή στόν ἀπερινόητο λόγο τοῦ θείου μυστηρίου, τή μεταποίησή της στή σάρκα τοῦ Πλάστη της.

᾿Ανάλογη μέ τήν ἱερότητα τοῦ μυστηρίου πρέπει νά εἶναι καί ἡ προπαρασκευή τοῦ ἀνθρώπου νά δεχτεῖ μέσα του τόν Κύριο τῆς δόξης. ῾Ο πιστός πρέπει νά ἔχει σαφῆ αἴσθηση τῆς ἱερότητος τῆς θείας Μεταλήψεως. Πρέπει νά εἶναι σέ θέση νά διακρίνει τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου, ὅτι πρόκειται περί τροφῆς μυστηριακῆς, ὅτι κάτω ἀπό τά ἐξωτερικά συμβεβηκότα τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου (ὄσφρηση, γεύση, χρῶμα κ.λπ.) λαμβάνει μέσα του ὁλόκληρο τόν Χριστό, ὁλόκληρη τή θεότητα μέ τήν ὁποίαν ζυμώνεται γιά νά γίνει καί αὐτή ἄρτος οὐράνιος. ῞Οτι, μετέχοντας τῆς θείας Εὐχαριστίας, γίνεται χριστοφόρος καί θεοφόρος, ἡ φύση του ἀνακιρνᾶται στήν ποιότητα τοῦ Δημιουργοῦ καί Σωτῆρα της, πυρπολεῖται ἀπό τή φωτιά τῆς θεότητος.