ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Α. Οἱ πηγές τῆς πίστεως (σσ. 11-26)

1. Β´ Τιμ. 3,16· «πᾶσα γραφή θεόπνευστος».

2. ᾿Ιωάν. 5,39.

3. Β´ Πέτρ. 1,21.

4. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, ἐν ᾿Αθήναις 1907, 21956, σελ. 6.

5. Β´ Θεσ. 2,15.

6. ᾿Ιωάν. 16,13.

7. ῾Ο Δοσίθεος στήν ῾Ομολογία του λέγει χαρακτηριστικά· «Τῇ Γραφῇἀδιστάκτως πιστεύειν ὀφείλομεν, οὐκ ἄλλως μέντοι, ἀλλ’ ἤὡς ἡ καθολική᾿Εκκλησία ταύτην ἡρμήνευσε καί παρέδωκε· πᾶσα γάρ αἱρετικῶν βδελυρία δέχεται μέν τήν θείαν Γραφήν, παρεξηγεῖται δ’ αὐτήν. ῎Αλλως γάρ ἄν ἄλλον ἄλλην ὁσημέραι περί αὐτῆς γνώμην ἐσχηκότος, οὐκ ἄν εἴη ἡ καθολική᾿Εκκλησία Χριστοῦ χάριτι ἕως σήμερον ᾿Εκκλησία, μίαν γνώμην ἔχουσα περί πίστεως, καίἀείὡσαύτως καίἀπαρασαλεύτως πιστεύουσα, ἀλλ’ ἐσχίσθη ἄν εἰς μυρία καί αἱρέσεσιν ὑπέκειτο» (ὅρος β´, ᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, 1952, σελ. 747).

8. «Οὐ μήν καίὑπό πάντων ἀναγινώσκεσθαι ταύτην, ἀλλ’ ὑπό μόνων τῶν μετά τῆς πρεπούσης ἐρεύνης τοῖς βάθεσιν ἐγκυπτόντων τοῦ πνεύματος καί εἰδότων, οἷς τρόποις ἡ θεία Γραφήἐρευνᾶται καί διδάσκεται καίὅλως ἀναγινώσκεται· τοῖς δέ μή γεγυμνασμένοις καίἀδιαφόρως, ἤ μόνον κατά τό γράμμα ἤ κατ’ ἄλλον τινά τρόπον ἀλλότριον τῆς εὐσεβείας τά τῆς Γραφῆς ἐκλαμβάνουσιν, ἡ καθολική᾿Εκκλησία, διά τῆς πείρας τήν βλάβην ἐγνωκυῖα, οὐ θεμιτήν τήν ἀνάγνωσιν εἶναι ἐντέλλεται» (᾿Ερ. α´. ᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, 1952, σελ. 768).

Β. ῾Ο χριστιανικός Θεός (σσ. 28-43)

9. Γεν. 1,26.

10. Γεν. 3,22.

11. Γεν. 11,27.

12. Γεν. 18,1 ἑξ.

13. Ψαλμ. 32,6.

14. Σοφ. Σολ. 6,12 ἑξ.

15. Αὐτόἔχει ἰδιαίτερη σημασία, γιατί «θεοί» (χωρίς ἄρθρο) λέγονται στήν ἁγία Γραφή καί οἱ δίκαιοι ἄνθρωποι.

16. Βλ. ῾Ομολογία Πέτρου Μογίλα· «Πνεῦμα ἅγιον ἐξ αἰῶνος ἐκπορευόμενον ἐκ Πατρός» (᾿Ερώτ. θ´. ᾿Απόκρισις. ᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, σελ. 596).

17. Βλ. ᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, σελ. 119.

18. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, ἐν ᾿Αθήναις 1930, σ. 157.

19. Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

20. Εἶναι πολυσυζητημένη ἔκφραση τοῦἁγίου Κυρίλλου τοῦ᾿Αλεξανδρείας, ἡὁποία δέχτηκε πολλές ἐπιθέσεις ἀπό τούς ἀντιπάλους του (Κυρίως ἀπό τό Θεοδώρητο Κύρου). ῾Ο διαπρεπής ὅμως θεολόγος μέ τή φράση αὐτήἐννοοῦσε τόὁμοφυές (κατά τήν οὐσία) τοῦ Πνεύματος μέ τόν Υἱό.

Γ. ᾿Ανθρωπολογία (σσ. 45-73)

21. ῞Ολα αὐτάἐκφράζουν συνοπτικά τό «κατ’ εἰκόνα» καί «καθ’ ὁμοίωσιν», μέ τάὁποῖα πλάστηκε ὁ πρῶτος ἄνθρωπος καί τάὁποῖα τόν ξεχωρίζουν ἀπό τήν ὑπόλοιπη ζωική κτίση.

22. Γεν. 2,21-22.

23. Μεγαλυνάριο τῆς Θεοτόκου, τόὁποῖο ψάλλει πανηγυρικάἡ᾿Εκκλησία.

24. Γεν. 2,7.

25. Γεν. 2,7.

26. ῾Εβρ. 4,12.

27. Α´ Θεσ. 5,23.

28. Α´ Κορ. 2,14,15.

29. Πράξ. 17,26.

30. Γεν. 5,1.

31. Γεν. 1,28.

32. Γεν. 2,19.

33. Γεν. 2,23.

34. Γεν. 2,18.

35. Γεν. 2,25.

36. Γεν. 3,7.

37. Γεν. 2,17.

38. Γεν. 2,17,17.

39. ῾Υπό τή μορφήὄφεως, πούἦταν ὁ «φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπί γῆς γῆς» (Γεν. 3,1).

40. ᾿Αποκ. 12,9.

41. Γεν. 3,1 ἑξ.

42. Ρωμ. 9,20· «Μήἐρεῖ τό πλάσμα τῷ πλάσαντι, τί μέἐποίησας οὕτως;»

43. Ρωμ. 11,34· «Τίς γάρ ἔγνω νοῦν Κυρίου; ἤ τίς σύμβουλος αὐτοῦἐγένετο;»

44. ῎Ετσι ὁ Δαβίδ, ἄν καί συχωρέθηκε ἀπό τό Θεό γιά τό διπλό του ἁμάρτημα (μοιχεία καί φόνο), ὅμως οὐδέποτε διέφυγε τήν πίεση τῆς συνειδήσεώς του οὔτε ἐλησμόνησε τά φοβερά του ἐγκλήματα. Τόἴδιο καίὁ Παῦλος ὁ δεινός διώκτης τῆς πρώτης ᾿Εκκλησίας τοῦ Κυρίου.

45. Ρωμ. 5,12· «ἐφ’ ᾧ πάντες ἥμαρτον».

46. Λουκ. 1,35· «Πνεῦμα ῞Αγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ, καί δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διό καί τό γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱός Θεοῦ».

47. Α´ Κορ. 15,47.

48. Βλ. ἃ῟ὶἧἂὼ Οὦὦ, ὒἶ῟ὃὶἶἂὖὖὶὸἶὂὰὦ῍῏῝ἂὖὴ῍ὸὃἲ῏ὼἣὰὦἂὂ, ͺἶὸἂὲ῟ἶὼ 31957, σελ. 240.

49. Λουκ. 10,30 ἑξ.

50. Ρωμ. 1,19.

51. Νά φονεύουν τάἀρσενικά νεογέννητα τῶν ῾Εβραίων (᾿Εξόδ. 1,17).

52. ᾿Ιησ. τοῦ Ναυῆ, 2,3 ἑξ.

53. Παρά Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 192-3.

54. Α´ Κορ. 11,7· «εἰκών καί δόξα Θεοῦὑπάρχων».

Δ. Τριαδολογία (σσ. 75-89)

55. ᾿Ιωάν. 1,18· «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε».

56. «῎Απειρον τό θεῖον καί δυσθεώρητον καί τοῦτο πάντῃ καταληπτόν αὐτοῦ μόνον ἡἀπειρία» (Γρηγ. Ναζιανζηνοῦ, Λόγ. 38. Ρὒ 36,317).

57. Ρωμ. 8,27.

58. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστορία τῶν δογμάτων, τόμ. Α´, μέρος δεύτερον. ᾿Εν ᾿Αθήναις, σελ. 75 ἑξ.

59. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περίὑποταγῆς θεωρία ἐν τῇἀρχαίᾳ᾿Εκκλησίᾳ. ᾿Εν ᾿Αθήναις 1961.

60. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περί δύο Λόγων θεωρία ἐν τῇ θεολογικῇ γραμματείᾳ τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας. ᾿Εν ᾿Αθήναις 1984.

61. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστορία Δογμάτων (Β´), σελ. 421.

62. Αὐτ. 422.

63. Αὐτ. 427.

64. ᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, 1952, σελ. 75.

65. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η ἐπίδρασις τῆς ἑλληνικῆς σκέψεως ἐπί τῶν θεολογικῶν Σχολῶν ᾿Αλεξανδρείας καί᾿Αντιοχείας, ᾿Αθῆναι 1983.

66. Γιά μέν τούς Ρωμαιοκαθολικούς εἶναι διδασκαλία ἲὸὺἂὶὸ (Βλ. ἃ. Οὦὦ, μν. ἐρ., σελ. 76), γιά μᾶς δέ κορυφαία στρέβλωση τοῦ δόγματος περί῾Αγίας Τριάδος.

67. Βλ. Τόμους τῶν ἐν Κων/πόλει συνόδων τοῦ 1341 καί 1351 περί τοῦ῾Ησυχασμοῦ (᾿Ι. Καρμίρη, Τά μνημεῖα, 1952, σελ. 294 ἑξ.).

Ε. Χριστολογία (σσ. 91-109)

68. Φιλιπ. 2,6,7· «῞Ος (ὁ Χριστός) ἐν μορφῇ Θεοῦὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τό εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτόν ἐκένωσεν μορφήν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος...».

69. ῞Ορος τῆς Τετάρτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου.

70. Βλ. ῞Ορον τῆς ΣΤ´ Οἰκουμ. Συνόδου (Καρμίρη, σελ. 187).

71. Α´ Πέτρ. 2,22.

72. Β´ Πέτρ. 1,4.

73. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η ἐπίδρασις τῆς ἑλληνικῆς σκέψεως ἐπί τῶν θεολογικῶν Σχολῶν ᾿Αλεξανδρείας καί᾿Αντιοχείας, ᾿Αθῆναι 1983.

74. Νάἔχει δηλαδή «νοῦν Χριστοῦ» (Α´ Κορ. 2,16).

75. ᾿Από τή σκοπιά αὐτήἐξηγεῖται τό πάθος μέ τόὁποῖο ὁ᾿Απ. Παῦλος καταπολεμοῦσε τίς αἱρέσεις τῆς ἐποχῆς του.

76. ῞Ορος φιλοσοφικός πού χρησιμοποίησε ὁ Λεόντιος ὁ Βυζάντιος, γιά νά λύσει (ἐπιτυχῶς) τό χριστολογικό πρόβλημα.

77. Λουκ. 2,34.

78. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Ιστορία Δογμάτων, 1/Β, σελ. 416 ἑξ.

79. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η ἐπίδραση τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας..., σελ. 301 ἑξ.

80. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, μν. ἔργ., σελ. 314 ἑξ. Τοῦἴδιου. ῾Η χριστολογικήὁρολογία καί διδασκαλία Κυρίλλου τοῦ᾿Αλεξανδρείας καί Θεοδωρήτου Κύρου, ᾿Αθῆναι 1955.

81. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η ἐπίδρασις..., σελ. 307 ἑξ.

82. Αὐτ. 334 ἑξ.

ΣΤ. ῾Η Θεοτόκος (σσ. 111-119)

83. Λουκ. 7,28.

84. Αὐτή τή σκέψη ἔκανε καίὁ Νεστόριος, ὅπως εἴδαμε, ὁὁποῖος δέν μποροῦσε νά κατανοήσει τήν ἀλήθεια τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως.

85. Γεν. 3,16· «ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα».

86. ᾿Ησ. 7,14· «᾿Ιδούἡ παρθένος ἐν γαστρίἕξει καί τέξεται υἱόν».

87. Ματθ. 12,46. Μάρκ. 3,31. Λουκ. 8,19. ᾿Ιωάν. 2,12.

88. «Πῶς γάρ ἄν Θεόν γεννήσασα καίἐκ τῆς τῶν παρηκολουθηκότων πείρας τό θαῦμα γνωρίσασα ἀνδρός συνάφειαν κατεδέξατο; ῎Απαγε· οὐ σωφρονοῦντος λογισμοῦ τά τοιαῦτα νοεῖν μήὅτι καί πράττειν» (᾿Ιωάν. Δαμασκηνός. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 173).

89. «Τίς γάρ καθαρός ἔσται ἀπόῥύπου; ἀλλ’ οὐδείς. ᾿Εάν καί μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦἐπί τῆς γῆς».

90. ᾿Από τόν ᾿Ακάθιστο ῞Υμνο.

91. Ψαλμ. 44,11.12.

92. Κορυφαία θεομητορικήἑορτή.

Ζ. ῾Η ἀπολύτρωση (σσ. 121-134)

93. Ρωμ. 6,17.20. Α´ Τιμ. 6,1.2. Πέτρ. 2,19.

94. Πράξ. 10,38.

95. ᾿Ιωάν. 12,31.

96. ῾Ωραῖα περιγράφει τήν κατάσταση αὐτήἡ παραβολή τοῦ πλουσίου καί τοῦ Λαζάρου (Λουκ. 16,19 ἑξ.).

97. Ματθ. 13,42.50· 22,13· 24,51· 25,30. Λουκ. 13,28.

98. Μάρκ. 5,15.

99. ᾿Ιωάν. 14,6.

100. Ρωμ. 8,28· «Τοῖς ἀγαπῶσιν τόν Θεόν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν».

101. Γαλ. 4,4-5.

102. Ματθ. 8,11.

103. Α´ Πέτρ. 3,19.

104. «῾Ο Θεός ἐνηνθρώπησε ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν» (Μέγας ᾿Αθανάσιος).

105. ᾿Ιωάν. 8,32· «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν καίἡἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς».

106. «Θανάτῳ θάνατον πατήσας».

107. Κανόνας τοῦ Μ. Σαββάτου.

108. ᾿Ιωάν. 19,34.

109. Λουκ. 23,46.

110. Κανόνας τοῦ Μ. Σαββάτου.

111. Ρωμ. 5,8.

Η. ᾿Εκκλησιολογία (σσ. 135-161)

112. «῞Ητις ἐστί τό σῶμα αὐτοῦ».

113. ᾿Ησ. 2,2. Δαν. 2,44.

114. Ματθ. 3,2.

115. Ματθ. 16,28.

116. Πράξ. 20,28.

117. Πράξ. 2,41.

118. Α´ Κορ. 4,1. 3,8.

119. ᾿Εφεσ. 2,20.

120. Λουκ. 10,16.

121. Ματθ. 18,18.

122. Πράξ. 4,12.

123. Κατά Αἱρ. ΙΙΙ,24.

124. Β´ Τιμ. 3,7.

125. Β´ Κορ. 5,15.

126. ᾿Ιωάν. 6,68.

127. ᾿Ιωάν. 10,16· «μία ποίμνη εἷς ποιμήν».

128. ῾Εβρ. 3,6· 10,21.

129. ᾿Εφεσ. 5,27.

130. ᾿Εφεσ. 4,3-14. Α´ Κορ. 1,10. Γαλ. 1,6-8. Τίτ. 3,10. Β´ Πέτρ. 2,1. Β´᾿Ιωάν. 1,10.

131. Πράξ. 9,32· 9,41· 26,10. Ρωμ. 16,15.

132. ᾿Εφεσ. 5,23.

133. ᾿Εφεσ. 5,27.

134. Ματθ. 13,24 ἑξ.

135. Ματθ. 13,47 ἑξ.

136. Ματθ. 3,12.

137. Ματθ. 22,10-12.

138. Ματθ. 28,19.

139. Μάρκ. 16,20.

140. ᾿Εφεσ. 2,20· «ἐποικοδομηθέντες ἐπί τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καί προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ».

141. Ματθ. 10,1. Λουκ. 10,1. ᾿Ιωάν. 6,70. Πράξ. 2,1 ἑξ.

142. Α´ Πέτρ. 2,9.

142α. ᾿Εξόδ. 19,6· «ὑμεῖς δέἔσεσθέ μοι βασίλειον ἱεράτευμα καίἔθνος ἅγιον». Βλ. καί᾿Εξόδ. 23,22.

143. Β´ Παραλ. 26,19.

144. ᾿Αριθ. 16,32.

145. «῞Οτι τόἐπισκοπικόν ἀξίωμα οὕτως ἐστίν ἐν τῇ᾿Εκκλησίᾳ, ὥστε χωρίς αὐτοῦ μή δύνασθαι μήτε ᾿Εκκλησίαν, μήτε χριστιανόν τινα ἤ εἶναι ἤὅλως λέγεσθαι» (᾿Ομολ. Δοσιθέου, ὅρος ι´. Καρμίρη, σελ. 752).

146. Φιλιπ. 1,1. Πράξ. 20,28.

147. Πρός Τραλλ. 3.

148. ἃ. Οὦὦ, μν. ἔργ., σελ. 344.

149. Αὐτ. 338.

150. ᾿Ιωάν. 20,23.

151. Οἱ᾿Απόστολοι ἦταν καθολικοίἐπίσκοποι τῆς ᾿Εκκλησίας καίὄχι μιᾶς ἐπί μέρους τοπικῆς ᾿Εκκλησίας.

152. Εἶναι ἐνδεικτικόὅτι οἱἐπίσκοποι τῆς ᾿Ανατολῆς συμβουλεύονταν μέν τόν Πάπα γιά διάφορα ἐκκλησιαστικά πράγματα, οὐδέποτε ὅμως ἐλάμβανον τίς γνωματεύσεις του ὡς δεσμευτικές γι’ αὐτούς. Στίς οἰκουμενικές συνόδους ὁ Ρώμης εἶχε μία μόνο ψῆφο, ἰσότιμη μέ τίς ψήφους τῶν ἄλλων ἐπισκόπων.

153. ἃ. Οὦὦ., μν. ἔργ., σελ. 346.

154. Αἆ῏῝. ἒ῏ὃὺ. Α῟ὼ. 144.

155. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 96.

156. Ματθ. 18,17.

Θ. ῾Η θεία χάρις (σσ. 163-173)

157. ᾿Ιωάν. 6,44.

158. ᾿Ιωάν. 3,5.

159. Φιλιπ. 2,13.

160. Λουκ. 10,30.

161. ῾Ομολ. Δοσιθέου, ῞Ορος γ´. Καρμίρη, σελ. 748.

162. Β´ Κορ. 6,1.

163. «Καίἐπίστευσαν ὅσοι ἦταν τεταγμένοι εἰς ζωήν αἰώνιον».

164. Ματθ. 22,14· «Πολλοί γάρ εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δέἐκλεκτοί».

Ι. ῾Η δικαίωση τοῦἀνθρώπου (σσ. 175-189)

165. Πράξ. 2,37· «᾿Ακούσαντες δέ κατενύγησαν τήν καρδίαν».

166. Β´ Κορ. 3,18· «ἡμεῖς δέ πάντες ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τήν χάριν Κυρίου κατοπτριζόμενοι τήν αὐτήν εἰκόνα μεταμορφούμεθα ἀπό δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπό Κυρίου Πνεύματος».

167. Α´ Κορ. 15,41.

168. ᾿Ιωάν. 14,2.

169. ᾿Ιακ. 3,2.

170. Ματθ. 26,24· «καλόν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁἄνθρωπος ἐκεῖνος».

171. Α´ Κορ. 3,12,13.

172. ᾿Ιακ. 2,19.

173. Τήν τέλεια πίστη τήν ἐπέδειξε ὁ᾿Αβραάμ μέ τό νά δεχτεῖ νά θυσιάσει τόν υἱό του.

174. ᾿Ιακ. 2,20· «ἡ πίστις χωρίς τῶν ἔργων νεκράἐστιν».

175. Γαλ. 5,6.

176. ῞Ορος θ´. Καρμίρη, σελ. 751.

177. Α´᾿Ιωάν. 3,23.

178. ᾿Ιακ. 2,24.

179. Γαλ. 5,6.

180. Ρωμ. 3,28.

181. Γαλ. 2,16.

182. Ματθ. 23,13 ἑξ.

183. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 247.

184. Ρωμ. 2,13.

185. Α´ Πέτρ. 1,5.

186. ᾿Εφεσ. 2,9.

187. Ματθ. 5,12· «Χαίρετε καίἀγαλλιᾶσθε ὅτι ὁ μισθός ὑμῶν πολύς ἐν τοῖς οὐρανοῖς». 16,27· «καί τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατά τήν πρᾶξιν αὐτοῦ». 25,34 ἑξ. ῾Εβρ. 6,10· «οὐ γάρ ἄδικος ὁ Θεός ἐπιλαθέσθαι τοῦἔργου ὑμῶν καί τοῦ κόπου τῆς ἀγάπης ἧς ἐνεδείξασθε εἰς τόὄνομα αὐτοῦ, διακονήσαντες τοῖς ἁγίοις». Β´ Τιμ. 4,8· «λοιπόν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος, ὅν ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής...». Β´ Θεσ. 1,5. ᾿Ιακ. 1,12· «Μακάριος ἀνήρ ὅς ὑπομένει πειρασμόν· ὅτι δόκιμος γενόμενος λήψεται τόν στέφανον τῆς ζωῆς, ὅν ἐπηγγείλατο ὁ Κύριος τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν».

188. Φιλιπ. 2,12.

ΙΑ. ῾Η πλήρωση τοῦ εὐαγγελικοῦ νόμου (σσ. 191-201)

189. Ματθ. 19,17· «εἰ δέ θέλεις εἰσελθεῖν εἰς τήν ζωήν, τήρησον τάς ἐντολάς». ᾿Ιωάν. 8,52. 14,15. 15,10. Ματθ. 28,20.

190. Ματθ. 19,21.

191. Λουκ. 19,8.

192. Α´ Κορ. 7,8.

193. Α´ Κορ. 7,33.

194. Α´ Κορ. 7,38.

195. Α´ Κορ. 7,10.

196. Λουκ. 17,10.

197. Πέτρου Μογίλα, ᾿Ορθόδοξος ῾Ομολογία, μέρος Γ´, ἐρ. 42. Καρμίρη, σελ. 674.

198. Αὐτ. ἐρ. 43. Καρμίρη, σελ. 675.

199. Α´᾿Ιωάν. 5,16.

200. Ματθ. 7,3.

201. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 280.

ΙΒ. Τά μέσα τῆς χάριτος (σσ. 203-224)

202. ῾Εβρ. 4,12· «Ζῶν γάρ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καίἐνεργής καί τομώτερος ὑπέρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον καί διϊκνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς τε καί πνεύματος, ἁρμῶν τε καί μυελῶν, καί κριτικός ἐνθυμήσεων καίἐννοιῶν καρδίας».

203. Α´ Τιμ. 3,16. ᾿Εφεσ. 1,9.

204. ᾿Εφεσ. 5,32· «τό μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν».

205. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 296.

206. ᾿Ιωάν. 3,8· «τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ».

207. Α´ Κορ. 11,29.

208. Εἰρηναίου κατά αἱρ., ΙΙΙ,24. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 266.

209. ῾Ομολ. Δοσιθέου, ῞Ορ. ιδ´. Καρμίρη, Μνημεῖα, σελ. 760.

210. Μάρκ. 16,18.

211. ᾿Αποστ. Κανών 64. Καρμίρη, σελ. 210.

ΙΓ. Τάἑπτά μυστήρια εἰδικά

α. Τό Βάπτισμα (σσ. 225-239)

212. Ματθ. 28,19.

213. ᾿Ιωάν. 3,5.

214. Ματθ. 3,11.

215. Τίτ. 3,5.

216. ῾Εβρ. 6,4.

217. ᾿Εφεσ. 4,8· «῾Ως τέκνα φωτός περιπατεῖτε».

218. Α´ Κορ. 1,16.

219. Ματθ. 10,32.

220. Ματθ. 16,25.

221. ἃ. Οὦὦ, μν. ἔργ., σελ. 427.

222. «Εἰ κρίνεις φόνου τόν φονικόν ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαι, καί δίχα τοῦ φόνου, βεβαπτίσθω σοι καίὁ θελήσας τό βάπτισμα δίχα τοῦ βαπτίσματος· εἰ δέ οὐκ ἐκεῖνο, πῶς τοῦτο, συνιδεῖν οὐκ ἔχω. Εἰ βούλει δέ οὕτως· εἰἀρκεῖ σοι πρός δύναμις τοῦ βαπτίσματος ὁ πόθος, καί διά τοῦτο δικάζῃ περί τῆς δόξης, ἀρκείτω σοι καί πρός δόξαν ἡ τῆς δόξης ἐπιθυμία. Καί τίς σοι βλάβη τό μή τυχεῖν ταύτης τήν ἔφεσιν ἔχοντι;» (Λόγος 40,23. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 327, σημ. 2).

222α. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 328.

223. Λουκ. 1,44.

224. Νά εἶναι νερό καθαρό, «ὄχι μικτόν μέἄλλο πρᾶγμα, οὔτε τεχνητόν, μήτε ἄλλο ὑγρόν». (῾Ομολ. Πέτρου Μογίλα, πρῶτο μέρος, ἐρώτ. ργ´. Καρμίρη, 636.

225. ῾Ομολ. Δοσιθέου, ὅρος ις´. Καρμίρη, σελ. 759.

β. Τό Χρίσμα (σσ. 239-243)

226. Β´ Κορ. 1,21.22.

227. Α´᾿Ιωάν. 2,27.

228. Πράξ. 8,14-17.

229. Πράξ. 19,2-6.

230. Τό μύρον εἶναι μεῖγμα ἐλαίου μέἄλλες ἀρωματικές οὐσίες, πού συμβολίζουν τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος. Τό μῦρον παρασκευάζεται μόνο ἀπό τόν ἐπίσκοπο. ῾Η ἑλλαδική᾿Εκκλησία προμηθεύεται τόἅγιο μύρο, τιμῆς ἕνεκεν, ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.

231. Πέτρου Μογίλα, ᾿Ορθ. ῾Ομολογία, ᾿Ερ. ρε´. Καρμίρη, σελ. 638.

232. Ρωμ. Κατήχηση, ΙΙ,3-7. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 326.

233. Κανών 48.

γ. ῾Η θεία Εὐχαριστία (σσ. 243-262)

234. Λουκ. 22,19.

235. ῞Ορ. ιζ´. Καρμίρη, σελ. 761.

236. Τύπος Συμφωνίας. ᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 335.

237. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, ῾Η περίῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ διδασκαλία τῶν Λουθηρανῶν, ᾿Εν ᾿Αθήναις 1967.

238. Βλ. Τύπο Συμφωνίας, σελ. 793.

239. Πράξ. 1,9-11. Λουκ. 24,51.

240. Κολ. 2,9.

241. ᾿Εφεσ. 4,10.

242. Ματθ. 28,18.

243. ᾿Ιωάν. 15,5. 15,1.

244. ᾿Ιωάν. 6,51.

245. ᾿Ιωάν. 6,54.

246. ᾿Ιωάν. 6,52.

247. ᾿Ιωάν. 6,60.

248. Α´ Κορ. 11,27.

249. Μαλαχ. 1,10-11.

250. Ματθ. 26,28.

251. Α´ Κορ. 10,18.

252. Α´ Κορ. 10,21.

253. ῾Εβρ. 13,10.

254. ῾Εβρ. 9,26.

255. ῾Εβρ. 10,14.

256. Βλ. Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 355.

257. ᾿Εκτός βέβαια ἀπό τίς Κυριακές καί τίς ἡμέρες τῆς Πεντηκοστῆς, γιά τόν ἀναστάσιμο θριαμβικό τόνο τῶν ἑορτῶν. «᾿Επειδή τινές εἰσιν ἐν τῇ Κυριακῇ γόνυ κλίνοντες καίἐν ταῖς τῆς Πεντηκοστῆς ἡμέραις, ὑπέρ τοῦ πάντα ἐν πάσῃ παροικίᾳὁμοίως παραφυλάττεσθαι, ἑστῶτας ἔδοξε τῇἁγίᾳ συνόδῳ τάς εὐχάς ἀποδιδόναι τῷ Θεῷ» (Κανών 20 τῆς Α´ἐν Νικαίᾳ Οἰκ. Συνόδου). Βλ. καί Καν. 90 τῆς ΣΤ´ Οἰκ. Συνόδου.

258. ᾿Ιωάν. 6,54.

259. Α´ Κορ. 10,17.

260. Ν´ Ψαλμός.

261. ᾿Ιγνατίου ᾿Αντιοχείας, Πρός ᾿Εφεσίους, ΧΧ,2. ΒΕΠΕΣ, 2,268.

262. Τό δεύτερο θάνατο ὅπως τόν ἀποκαλεῖἡ᾿Αποκάλυψη (2,11· 20,6.14· 21,8)· «... τό μέρος αὐτῶν ἐν τῇ λίμνῃ τῇ καιομένῃ πυρί καί θείῳ, ὅἐστιν ὁ θάνατος ὁ δεύτερος».

263. ᾿Ιωάν. 18,28.

264. Πράξ. 2,42.

265. Π. Μογίλα, ᾿Ορθ. ῾Ομολογία, Α´ἐρ. ρζ´. Καρμίρη, σελ. 638.

266. Βλ. ᾿Α. Θεοδώρου, Τἶὰὃὖὖ῟ὲὖὦὰὃὦἂὰὦἂ῏ - ἒ῏ὃὴ῏ἣἂὦὰὃὦἂὰ καίἀποχή τῶν λαϊκῶν ἐκ τοῦἁγίου Ποτηρίου, ᾿Εν ᾿Αθήναις 1967.

267. Ματθ. 26,27.

268. ᾿Ιωάν. 6,53.

269. Α´ Κορ. 11,29.

270. Φυσικά στίς ἑορτές τῶν ἁγίων πού τελοῦνται σέἡμέρες πλήν τῆς Κυριακῆς.

δ. ῾Η Μετάνοια (σσ. 262-272)

271. Ματθ. 16,19.

272. Ματθ. 18,18.

273. ᾿Ιωάν. 20,23.24.

274. Στήν πρώτη χριστιανική᾿Εκκλησία ἡἐξομολόγηση γινόταν κατά τή λειτουργική σύναξη δημοσίᾳ. Γιά πολλούς ὅμως λόγους (ἡἀπρέπεια ἐξαγορεύσεως σαρκικῶν ἁμαρτημάτων, ὁ φόβος διώξεως τῶν χριστιανῶν ἀπό τίς ἀρχές γιά μεγάλες παραβάσεις τοῦ ποινικοῦ νόμου, τίς ὁποῖες ἄκουαν κρατικάὄργανα πού εἰσέδυαν κρυφά στούς χώρους συνάξεως τῶν πιστῶν κ.ἄ.), τόἔθος αὐτόἀντικαταστάθηκε μέ τήν προσωπικήἐνώπιον τοῦ λειτουργοῦ τῆς ᾿Εκκλησίας ἐξαγόρευση.

275. ἃ. Οὦὦ, μν. ἔργ., σελ. 575 ἑξ.

276. Τί θά λέγατε, ἀλήθεια, γιά γραπτές ὀνομαστικές ἀφέσεις (σέ σχῆμα μεγάλου καλλιτεχνημένου διπλώματος), τίς ὁποῖες ἐξέδιδε καί τή δεκαετία ἀκόμη τοῦ ’60 τό Πατριαρχεῖο ῾Ιεροσολύμων, μέ τήν ὑπογραφή τοῦ Πατριάρχη;

ε. ῾Η ῾Ιερωσύνη (σσ. 272-276)

277. Πράξ. 6,6.

278. ᾿Αποκ. 2,1 ἑξ.

279. Πράξ. 20,28.

280. Β´῾Ελβετική, κ. 19 (᾿Ανδρούτσου, Συμβολική, σελ. 386).

στ. ῾Ο Γάμος (σσ. 277-282)

281. Τί θά λέγατε γιά τήν πρακτικήὁρισμένων Προτεσταντικῶν ἐκκλησιαστικῶν κοινοτήτων, τῶν ὁποίων οἱἐπίσκοποι εὐλογοῦν τόν γάμο μεταξύὁμοφυλόφιλων (ἀνδρῶν καί γυναικῶν);

282. Γεν. 2,23-24.

283. Βλ. μαρτυρίες· Χρ. ᾿Ανδρούτσου, Δογματική, σελ. 398, σημ. 2.

284. Ματθ. 19,6-8.

285. Ματθ. 19,9.

286. Ματθ. 19,11· «Οὐ πάντες χωροῦσι τόν λόγον τοῦτον, ἀλλ’ οἷς δέδοται».

ζ. Τό Εὐχέλαιο (σσ. 282-285)

287. ᾿Ιακ. 5,14-15.

288. Μικρόν Εὐχολόγιον, ἔκδ. ᾿Αποστολικῆς Διακονίας, 1992, σελ. 194.

289. Βλ. ἃ. Οὦὦ, μν. ἔργ., σελ. 530 ἑξ.