᾿Ακολουθίες ἐκ τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων.

1) ᾿Αντίδοση ἤ κοινοποίηση τῶν ἰδιωμάτων (ὴ῏ἣἣ῟ὃἂὴὰὦἂ῏ ἂὶἂ῏ἣὰὦ῟ἣ) τῶν φύσεων στό ἑνιαῖο πρόσωπο τοῦ Λόγου.

Τί ἐννοοῦμε λέγοντες ἀντίδοση ἤ κοινοποίηση τῶν ἰδιωμάτων; Τό σημεῖο αὐτό εἶναι τό πιό καίριο τοῦ ὅλου χριστολογικοῦ δόγματος, ἡ λυδία λίθος στή βάση τῆς ὁποίας μποροῦμε νά ἐκτιμήσουμε τήν ὀρθόδοξη χριστολογία καί νά ἐπισημάνουμε τίς χριστολογικές κακοδοξίες. ᾿Αντίδοση εἶναι ἡ μετάδοση τῶν ἰδιωμάτων μιᾶς φύσεως στήν ἄλλη καί τἀνάπαλιν176. ῾Η θεία φύση, λόγου χάρη, μεταδίδει τήν παντοδυναμία της στήν ἀνθρώπινη, καί αὐτή μεταδίδει τό παθητό της στή θεία. ᾿Εδῶ ὅμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, διότι ὑπάρχει κίνδυνος ἐσφαλμένων παρεκδοχῶν. ῾Η μετάδοση δέν γίνεται μεταξύ τῶν δύο φύσεων ἀπ᾿ εὐθείας. ῞Οταν κοινοποιεῖται ἡ παντοδυναμία στήν ἀνθρώπινη φύση, δέν σημαίνει ὅτι ἡ φύση αὐτή γίνεται παντοδύναμη· ἤ ὅταν μεταδίδεται τό παθητό στή θεία, αὐτή γίνεται παθητή. Μία τέτοια ἐκδοχή συγχέει τίς φύσεις καί καταστρέφει τήν ὑποστατική ἕνωση, πού –ὅπως εἴπαμε– εἶναι ἀσύγχυτη. Στήν ἕνωση οἱ φύσεις μένουν κάθε μία εἰς τόν «οἰκεῖον αὐτῆς ὅρον τε καί λόγον». Δέν βγαίνουν ἔξω ἀπό τά φυσικά τους ἰδιώματα. Τό σημεῖο αὐτό εἶναι πολύ κρίσιμο, τό ὁποῖο δέν φαίνεται νά κατανοοῦν ὅσο θά ἔπρεπε πολλοί χριστιανοί, ὥστε νά σκανδαλίζονται ἀκούοντες, ὅτι ἡ ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων δέν γίνεται ἀπ᾿ εὐθείας στίς φύσεις. Μιά τέτοια ἀντίληψη εἶναι κακή ἐφαρμογή τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων. ῎Αν ὅμως ἡ ἀντίδοση δέν γίνεται ἀπ᾿ εὐθείας στίς φύσεις, τότε ποῦ καί πῶς γίνεται; ᾿Εδῶ ἀκριβῶς ἔγκειται τό βάρος καί ἡ κρισιμότητα τοῦ θέματος· ἡ μετάδοση τῶν ἰδιωμάτων γίνεται στό ἑνιαῖο θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. ῾Η πρόταση αὐτή εἶναι ἀπό χριστολογικῆς πλευρᾶς ἀξιωματική. ῎Ετσι –γιά νά μείνουμε στό πιό πάνω παράδειγμα– ἡ παντοδυναμία τῆς θείας φύσεως ὅπως καί τό παθητό τῆς ἀνθρωπίνης, μεταδίδονται στόν ἕνα Χριστό. ῾Ο Χριστός, ὡς πρόσωπο θεανδρικό, εἶναι καί παντοδύναμος (ὡς ἄπειρος Θεός) καί παθητός (ὡς πεπερασμένος ἄνθρωπος). Τά δύο ἀντιθετικά αὐτά ἰδιώματα μεταδίδονται ἀσυγχύτως καί ἀδιαιρέτως στό ἕνα πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, χωρίς νά χωρίζεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό τόν Θεό καί τἀνάπαλιν. ῾Ο Χριστός, ὡς Θεός καί ἄνθρωπος ὁ αὐτός (ὡς Θεάνθρωπος), εἶναι πανταχοῦ παρών καί ὄχι ἡ ἀνθρωπότητά του. ῾Ως ἐπίσης ὁ ἴδιος εἶναι παθητός καί ὄχι ἡ θεία φύση του. ῾Ο Λούθηρος, κάνοντας κακή ἐφαρμογή τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων καί, δεχόμενος τήν πανταχοῦ παρουσία τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ (γιά νά δικαιολογήσει τήν παρουσία τοῦ κυριακοῦ σώματος στή θεία εὐχαριστία), ἐδίδαξε τήν περίφημη περί ῒὲἂἦ῟ἂὦὰὖ177 θεωρίαν, ἐπικριθείς ὄχι μόνον ἀπό ὀρθόδοξους καί ρωμαιοκαθολικούς ἀλλά καί ἀπό προτεστάντες, καί κατηγορηθείς γιά μονοφυσιτισμό.

2) ῾Η ἀναμαρτησία τοῦ Κυρίου.

Δευτέρα ἀκολουθία τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων εἶναι ἡ ἀναμαρτησία τοῦ Χριστοῦ. Τήν ἀναμαρτησίαν αὐτή διακρίνουμε σέ ἐμπειρική καί μεταφυσική - θεωρητική. Κατά τήν πρώτην ὁ Χριστός δέν γνώρισε ἁμαρτία κατά τή διάρκεια τοῦ ἐπί γῆς βίου του. ῾Ο ἴδιος προκάλεσε τούς ᾿Ιουδαίους· «Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περί ἁμαρτίας;»178. Γιά τό πνεῦμα δέ τῆς πονηρίας (τόν ἄρχοντα καί πλανευτήν τοῦ κόσμου τούτου) εἶπεν ὅτι σ᾿ αὐτόν (στή ψυχή τοῦ Κυρίου) δέν μπορεῖ νά βρεῖ τίποτε τό μεμπτόν («ἐν ἐμοί οὐκ ἔχει οὐδέν»179). Τήν ἐντύπωση αὐτή ἔχοντες καί οἱ μαθητές γιά τό Διδάσκαλο, διαλαλοῦσαν ὅτι «ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησε οὐδέ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ»180. ῾Η δεύτερη ἀναμαρτησία, ἡ μεταφυσική - θεωρητική, εἶναι σημαντικότερη τῆς ἐμπειρικῆς καί, ἄν δέν μελετηθεῖ σωστά, εἶναι ἐνδεχόμενο νά ὁδηγήσει σέ παρανοήσεις τοῦ κορυφαίου αὐτοῦ δόγματος. Τί ἐννοοῦμε λέγοντες θεωρητικήν ἀναμαρτησίαν; ᾿Εννοοῦμε τό ἐνδεχόμενο, τή δυνατότητα ἁμαρτίας στόν Θεάνθρωπο. Κατά πόσο δηλαδή ὁ σαρκωθείς Λόγος τοῦ Θεοῦ μποροῦσε νά ἁμαρτήσει ἤ ὄχι. ῎Αν εἶχε μέ ἄλλα λόγια τή δυνατότητα νά ἁμαρτήσει καί δέν ἁμάρτησε, μένοντας πιστός στό θέλημα τοῦ Πατρός του, ἤ ἄν δέν μποροῦσε καθόλου νά ἀμαρτήσει. Τήν πρώτη θεωρία –τήν ὁποίαν ἐπαναλαμβάνουν καί σήμερα πολλοί– διετύπωσαν στήν ἀρχαία ᾿Εκκλησία σειρά θεολόγων τῆς ᾿Αντιοχειανῆς Σχολῆς στό πλέγμα κυρίως τῆς νεστοριανικῆς αἱρέσεως, μέ προεξάρχοντα τό Θεόδωρο Μοψουεστίας. Αὐτοί, δεχόμενοι ἠθική ἕνωση τῶν φύσεων στόν Χριστό καί διαιροῦντες σέ δύο φυσικά πρόσωπα τό ἕνα ἀδιαίρετο πρόσωπο τοῦ Κυρίου, ἔλεγαν ὅτι ὁ ἄνθρωπος Χριστός εἶχε τή δυνατότητα νά ἁμαρτήσει· ὅτι ὀχλεῖτο, ὅπως ὅλοι οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἀπό πάθη καί ὅτι ἐπάλαιε ἐναντίον κακῶν ἐπιθυμιῶν· ἐν τούτοις δέν ἁμάρτησε –παρ᾿ ὅλο πού μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει– καί σ᾿ αὐτό ἔγκειται τό ἠθικό μεγαλεῖο του καί ὅτι ἐμόρφωσε γιά μᾶς ἠθικό πρότυπο, στά ἴχνη τοῦ ὁποίου καλούμαστε ν᾿ ἀκολουθήσουμε. Κατά τή δεύτερη θεωρία ὁ Κύριος δέν μποροῦσε καθόλου ν᾿ ἁμαρτήσει, γιατί αὐτό ἦταν συνέπεια τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων, δηλαδή τῆς μορφώσεως τοῦ θεανδρικοῦ προσώπου του. ῾Ο Χριστός εἶχεν –ὅπως εἴπαμε– ἕνα καί μόνο πρόσωπο, τό ἀΐδιο πρόσωπο τοῦ Λόγου, στό ὁποῖο ὑπέστη ἡ ἀπρόσωπη ἀνθρώπινη φύση του. ῎Αν, λοιπόν, μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει ὁ Χριστός, θά μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει καί ὁ Θεός Λόγος, τό πρόσωπο τοῦ ὁποίου ἦταν φορέας τῶν δύο φύσεων! ῞Ενα τέτοιο ὅμως ἐνδεχόμενο θά ἦταν ἄμεση ἀπειλή γιά τό σωτήριο ἔργο του, πού, σέ περίπτωση ἁμαρτίας τοῦ Θεανθρώπου, μποροῦσε νά ματαιωθεῖ. ῎Αλλωστε στό θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Σωτῆρος ἡ θέληση τοῦ Χριστοῦ, θεωθεῖσα, ἀκολουθοῦσε καί ὑποτασσόταν ἀβίαστα στό θεῖο του θέλημα181, ὥστε νά ἐκλείπει παντελῶς ἡ δυνατότητα μετακινήσεώς της ἐκ τοῦ μυστηριακοῦ πλέγματος τοῦ Χριστοῦ καί μεταπτώσεώς της εἰς τήν ἁμαρτίαν. Κατά τήν κρίση μας ἡ πρώτη ἐκδοχή εἶναι ἐσφαλμένη, γι᾿ αὐτό καί καταδικάστηκε ἀπό τήν ᾿Εκκλησία182. Θά ἦταν βλάσφημο νά ὑποθέσουμε, ὅτι τό ἐσωτερικό ἔδαφος τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία ἦταν τελείως ἐλεύθερη τοῦ ἁμαρτητικοῦ (ὴ῏ὃὴ῟ἆἂὖὴὸὃὦἂὰ), ὡς μή ἔχουσα τό ἁμάρτημα τοῦ προπάτορα, καί φερόταν παράλληλα στό θεῖο πρόσωπο τοῦ Λόγου, ἦταν μολυσμένο καί ἑστία ἀκαθάρτων λογισμῶν καί ἐπιθυμιῶν! Καί εἶναι μέν γεγονός ὅτι ὁ Χριστός ἐπειράσθη183 κατά τή διάρκεια τῆς ἐπίγειας ζωῆς του ἀπό τό πνεῦμα τῆς ἀκαθαρσίας. ῾Ο πειρασμός του ὅμως αὐτός δέν ἦταν ἐσωτερικός184, δέν προερχόταν ἀπό μολυσμένο ἔδαφος ψυχῆς, ἀλλ᾿ ἦταν πειρασμός ἐξωτερικός, ἐπίθεση καί προσβολή τοῦ διαβόλου, ἡ ὁποία καί εὐχερῶς ἀποκρουόταν ἀπό τόν Κύριο185, χωρίς νά θολώσει τά κρυστάλλινα ὕδατα τῆς ψυχῆς του. ᾿Απομένει ἡ δευτέρα ἐκδοχή τῆς ἀπόλυτης ἀναμαρτησίας τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία εἶναι καί ἡ μόνη ὀρθή, ὡς ἀπηχοῦσα τή δογματική παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ο Χριστός δέν μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει ὄχι γιατί δέν ἤθελε, ἀλλά γιατί δέν ἦταν κοινός ἄνθρωπος ἀλλά Θεάνθρωπος, καθοδηγούμενος καί ἐνεργῶν ὑπό τήν ἐποπτεία τοῦ ἀπείρου θείου Λόγου. ῞Οσο μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει ὁ Θεός, ἄλλο τόσο μποροῦσε ν᾿ ἁμαρτήσει κι ὁ Θεάνθρωπος. ῾Η ὑποστατική ἕνωση τῶν φύσεων διασφάλιζε τήν ἀπόλυτη ἀναμαρτησία τοῦ Χριστοῦ.

3) ῾Ο ὅρος «Θεοτόκος», ὁ ἀποδιδόμενος στή Μητέρα τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ.

῾Η Παρθένος Μαρία εἶναι ἀληθῶς Θεοτόκος. ᾿Εγέννησε ὄντως τόν Θεό. ῾Ο Νεστόριος σκανδαλιζόταν μέ τήν ἀλήθεια αὐτή. Μή μπορώντας νά συλλάβει τό νόημα τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων καί τῆς ἀντιδόσεως τῶν ἰδιωμάτων, ἔλεγεν ὅτι γιά νά γεννήσει ἡ Μαρία τόν Θεό, ἔπρεπε καί αὐτή ἡ ἴδια νά ἦταν θεά, ὥστε ἀπό τό ὅμοιο νά γεννηθεῖ τό ὅμοιο. ᾿Αφελής καί παιδαριώδης συλλογισμός! Μέ ποιόν ὅμως τρόπον ἐγέννησεν ἡ Μαρία τόν Θεό; Μπορεῖ τάχα νά γεννηθεῖ τό ἄπειρο καί ἀΐδιο Πνεῦμα; Βεβαίως ὄχι. ῞Ενας τέτοιος συλλογισμός θά ἦταν καθαρός παραλογισμός. Δέν μπορεῖ νά γεννηθεῖ ἡ ἄπειρη φύση, ὅπως γεννῶνται οἱ πεπερασμένοι ἄνθρωποι. Τότε, πῶς ἐξηγεῖται τό πρᾶγμα; ῾Η γέννηση τοῦ Θεοῦ γιά νά γίνει κατανοητή – τρόπος τοῦ λέγειν βέβαια γιατί τό μυστήριο εἶναι ἀπολύτως ἀπρόσιτο στήν ἀνθρώπινη διάνοια – πρέπει νά μελετηθεῖ αὐστηρά κάτω ἀπό τό πρίσμα τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων, τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ ἀκολουθία φυσική. Στή μήτρα τῆς Παρθένου δέν συνελήφθη οὔτε ἐγεννήθη ἡ φύση τοῦ Θεοῦ, γεγονότα ἁρμόζοντα στή φυσική τάξη τῶν κτισμάτων· ἀλλά γεννήθηκε ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος δέν ἦταν ἄνθρωπος ψιλός (= κοινός), ὅπως ἐπρέσβευεν ὁ Νεστόριος, ὁ ὁποῖος ἀποκαλοῦσε τή Μαρία χριστοτόκον, ἀλλά Θεός μαζί καί ἄνθρωπος (= Θεάνθρωπος). Αὐτό συνέβη –ὅπως εἴδαμε– «ἐξ ἄκρας συλλήψεως», τή στιγμή δηλαδή πού τό Πνεῦμα τό ἅγιο δημιουργοῦσε στή μήτρα τῆς Παρθένου τό ἔμβρυο Χριστό. ῾Επομένως αὐτό πού συνελήφθη ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἦταν ἀδιάσπαστα ἑνωμένο μέ τή θεότητα. ῾Ο Χριστός φυσικά γεννήθηκε κατά τήν ἀνθρώπινη φύση του, πού ὡς πεπερασμένη καί κτιστή, ὑπέκειτο σέ τέτοιου εἴδους καταστάσεις καί περιορισμούς. ᾿Επειδή ὅμως ἦταν συνάμα καί Θεός, δεχόταν στό πρόσωπό του τό φυσικό τῆς γεννήσεως γεγονός. ῎Η –ὅπως λέμε στή θεολογία– ὁ Θεός γεννήθηκε «σαρκί», ὅπως καί ἀπέθανε «σαρκί»186 κ.λπ. ῾Η γέννηση ἀνήκει μέν στήν τρεπτή ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ, οἰκειοποιεῖται ὅμως αὐτήν ὁ Θεός (ἀντίδοση ἰδιωμάτων), ὁ ὁποῖος εἶναι ἄρρηκτα ἑνωμένος μέ αὐτήν στό ἑνιαῖο θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Λόγου.