ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ'

ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΙΜΙΟΝΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΝ ΣΤΑΥΡΟΝ.

Ὁ τοῦ Χριστοῦ Σταυρός προανεκηρύττετο καί προετυποῦτο μυστικῶς ἐκ γενεῶν ἀρχαίων, καί οὐδείς ποτε κατηλλάγη τῷ Θεῷ χωρίς τῆς τοῦ Σταυροῦ δυνάμεως. Μετά γάρ τήν προγονικήν ἐκείνην ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ Θεοῦ διά τοῦ ξύλου παράβασιν, ἡ μέν ἁμαρτία ἀνέζησεν, ἡμεῖς δέ ἀπεθάνομεν, καί πρό τοῦ σωματικοῦ θανάτου τόν τῆς ψυχῆς ὑποστάντες θάνατον, ὅς ἐστιν ὁ ἀπό τοῦ Θεοῦ ταύτης χωρισμός˙ ὅ δέ μετά τήν παράβασιν, τῇ ἁμαρτίᾳ ἐζῶμεν, καί τῇ κατά σάρκα ζωῇ˙ ἡ δέ ἁμαρτία «τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτάσσεται, οὐδέ γάρ δύναται, καί οἱ ἐν σαρκί ζῶντες Θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται».

(σελ. 284) Ἐπεί τοίνυν, ὡς καί ὁ ἀπόστολός φησιν, «ἡ σάρξ ἐπιθυμεῖ κατά τοῦ πνεύματος καί τό πνεῦμα κατά τῆς σαρκός», ὁ δέ Θεός πνεῦμά ἐστι καί αὐτοαγαθότης καί ἀρετή, καί τούτου κατ᾿ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν τό πνεῦμά ἐστι τό ἡμέτερον, καθ᾿ ἅ καί διά τῆς ἁμαρτίας ἠχρείωται, πῶς ἦν δυνατόν ἀνανεωθῆναί τινα τῶν ἁπάντων καί φιλιωθῆναι τῷ Θεῷ ἐν πνεύματι μή καταργηθείσης τῆς ἁμαρτίας καί τῆς κατά σάρκα ζωῆς; Τοῦτο δέ ἐστιν ὁ τοῦ Χριστοῦ Σταυρός, ἡ τῆς ἁμαρτίας κατάργησις. Διό καί τις τῶν θεοφόρων ἡμῶν πατέρων ἐρωτηθείς παρά τινος τῶν ἀπίστων, εἴπερ εἰς τόν ἐσταυρωμένον πιστεύει, ”ναί” φησίν, ”εἰς τόν τήν ἁμαρτίας σταυρώσαντα”. Φίλοι δέ Θεοῦ πολλοί τῶν πρό νόμου καί μετά νόμον, μήπω τοῦ Σταυροῦ φανέντος, ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ μεμαρτύρηνται˙ καί ὁ βασιλεύς καί προφήτης Δαβίδ, ὡς πάντως ὄντων τότε τῷ Θεῷ φίλων, «ἐμοί δέ», φησί, «λίαν ἐτιμήθησαν οἱ φίλοι σου ὁ Θεός». Πῶς οὖν εἰσιν οἵ πρό τοῦ Σταυροῦ φίλοι τοῦ Θεοῦ ἐχρημάτισαν, ἐγώ ὑμῖν ὑποδείξω, ἐάν μοιφιλόθεον καί φιλήκοον οὖς ὑπόσχητε.

Ὥσπερ μήπω παραγενομένου τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἁμαρτίας, τοῦ υἱοῦ τῆς ἀνομίας, τοῦ Ἀντιχρίστου λέγω, ὁ ἠγαπημένος τῷ Χριστῷ φησι Θεολόγος, «καί νῦν, ἀγαπητοί, ὁ Ἀντίχριστός ἐστι», οὕτω καί ὁ Σταυρός ἦν ἐν τοῖς προγενεστέροις καί πρό τοῦ τελεσθῆναι. Ὁ γάρ μέγας Παῦλος σαφέστερον ἡμᾶς διδάσκων, πῶς καί μήπω παραγενόμενος ἐν ἡμῖν ἐστιν ὀ Ἀντίχριστος, φησίν ὅτι «τό μυστήριον αὐτοῦ ἐνεργεῖται ἐν ἡμῖν». Οὕτω δή καί ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ (σελ. 286) μήπω γεγονώς ἐν τοῖς προπάτορσιν ἦν˙ τό γάρ μυστήριον αὐτοῦ ἐνηργεῖτο ἐν αὐτοῖς.

Καί ἵνα νῦν ἀφῶ τόν Ἄβελ, τόν Σήθ, τόν Ἐνώς, τόν Ἐνώχ, Νῶε τε καί τούς μέχρι Νῶε τῷ Θεῷ εὐηρεστηκότας, καί εἴ τις ἐγγύς μετ᾿ αὐτούς, ἄρξωμαι δέ ἀπό Ἀβραάμ, ὅς πατήρ ἐχρημάτισε πολλῶν ἐθνῶν, τῶν μέν Ἰουδαίων ἐκ σαρκός, ἡμῶν δέ ἐκ πίστεως. Ἵν᾿ οὖν ἐκ τούτου τοῦ κατά Πνεῦμα πατρός ἡμῶν ἄρξωμαι καί αὐτῆς τῆς κατ᾿ αὐτόν ἀγαθοῦ ἀρχῆς καί τῆς πρώτης παρά Θεοῦ κλήσεως, τίνα πρώτην ἀφῆκε φωνήν πρός αὐτόν λαλήσας ὁ Θεός; «Ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καί ἐκ τῆς συγγενείας σου, δεῦρο εἰς γῆν ἥν ἄν σοι δείξω». Τό γοῦν μυστήριον τοῦ Σταυροῦ ἐν ἑαυτῇ φέρει αὕτη ἡ φωνή˙ τοῦτο γάρ ἐστιν ἄντικρυς ὅ Παῦλος ὁ καυχώμενος ἐν τῷ Σταυρῷ λέγει ὅτι «ἐμοί ὁ κόσμος ἐσταύρωται». Κατά γάρ τόν φυγόντα τήν πατρίδα ἤ τόν κόσμον ἀμεταστρεπτί ἡ κατά σάρκα πατρίς καί ὁ κόσμος ἐνεκρώθη καί κατήργηται˙ καί τοῦτό ἐστιν ὁ Σταυρός.

Ἀλλά πρός μέν τόν Ἀβραάμ μήπω φυγόντα τήν μετά τῶν ἀθέων συναυλίαν, «ἔξελθε», φησίν, «ἐκ τῆς γῆς σου, καί δεῦρο εἰς γῆν», οὐχ ἥν ἄν σοι δώσω, ἀλλ᾿ «ἥν ἄν σοι δείξω», ὡς δι᾿ ἐκείνης ἄλλης γῆς πνευματικῆς δεικνυμένης. Πρός δέ τόν Μωϋσέα μετά τό φυγεῖν τήν Αἴγυπτον καί τό ὄρος ἀναβῆναι, τί φησιν ἡ πρός αὐτόν πρώτη τοῦ Θεοῦ φωνή; «Λῦσαι τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου». Ἄλλο τοῦτο τοῦ σταυροῦ μυστήριον, τῷ προτέρῳ προσφυῶς ἑπόμενον˙ εἰ γάρ καί τῆς Αἰγύπτου, φησίν, ἐξῆλθες καί τήν Φαραώ θεραπείαν ἀφῆκας (σελ. 288) καί τό καλεῖσθαι υἱός τῆς θυγατρός Φαραώ παρεῖδες καί ὅσον τό εἰς σέ ἦκον ὁ κόσμος ἐκεῖνος τῆς πονηρᾶς θεραπείας ἐλύθη καί κατήργηται, ἀλλά δεῖ σε καί προσθεῖναι. Τί τοῦτο; Λῦσαι τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου, ἀποθέσθαι τούς δερματίνους χιτῶνας οὕς ἐνέδυσε καί ἐν οἷς ἐνεργεῖ ἡ ἁμαρτία καί τῆς ἁγίας ἀποδιαστέλλει γῆς. Λῦσαι οὖν τοῦτο τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου, ταὐτόν δέ εἰπεῖν, μηκέτι κατά σάρκα καί τῇ ἁμαρτίᾳ ζῆθι, ἀλλά καταργηθήτω καί νεκρωθήτω ἡ ἀντικειμένη τῷ Θεῷ ζωή καί τό φρόνημα τῆς σαρκός καί ὁ ἐν τοῖς μέλεσι νόμος, ὁ ἀντιστρατευόμενος τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας, μηκέτι ἐπικρατείτω, μηδέ ἐνεργείτω, τῇ δυνάμει τῆς θεοπτίας νεκρούμενος. Ἆρ᾿ οὐ τοῦτό ἐστιν ὁ Σταυρός; Σταυρός γάρ ἐστι πάλιν, κατά τόν θεῖον Παῦλον εἰπεῖν, τό σταυρῶσαι τήν σάρκα «σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις».

«Λῦσαι οὖν, φησί, «τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου˙ ἡ γάρ γῆ ἐφ᾿ ἥν σύ ἔστηκας γῆ ἁγία ἐστιν»˙ ἐδήλου δέ αὐτῷ ὁ λόγος τόν μετά τήν ἐπιφάνεια τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μέλλοντα ἐπί τῆς γῆς διά τοῦ Σταυροῦ ἔσεσθαι ἁγιασμόν. Τότε γάρ ὁ Μωϋσῆς τήν τότε μέλλουσαν παρουσίαν τοῦ Χριστοῦ προεώρα, πρός τό μέγα θέαμα ἐκεῖνο βλέπων, τήν ἐν πυρί δροσιζομένην βάτον˙ ὥστε καί ἡ ἐν Θεῷ θεωρία τοῦ Σταυροῦ μυστήριόν ἐστι, τοῦ προτέρου ἐκείνου μυστηρίου μεῖζον. Διό γάρ εἶναι ταῦτα καί ὁ μέγας Παῦλος καί οἱ θεῖοι πατέρες ἡμῶν αἰνίττονται˙ ὁ μέν μή μόνον λέγων, ὅτι «ὁ κόσμος ἐμοί ἐσταύρωται». ἀλλά προστιθείς, (σελ. 290) ὅτι «κἀγώ τῷ κόσμῳ»˙ οἱ δέ παραγγέλλοντες ἡμῖν μή σπεύδειν ἀναβαίνειν ἐπί τόν σταυρόν πρό τοῦ Σταυροῦ, ὡς δύο πάντως ὄντων τῶν λόγων καί τῶν μυστηρίων τοῦ Σταυροῦ.

Κατά μέν οὖν τό πρῶτον τοῦ Σταυροῦ μυστήριον, ὅπερ ἐστίν ἡ φυγή τοῦ κόσμου καί ἡ τῶν κατά σάρκα συγγενῶν διάζευξις, εἴπερ πρός εὐσέβειαν καί τόν κατ᾿ αὐτήν ἐμποδίζουσι βίον, καί ἡ σωματική ἐργασία, ἥν καί πρός ὀλίγον ὠφέλιμον εἶναί φησιν ὁ Παῦλος, κατά ταῦτα γοῦν ὁ κόσμος ἡμῖν σταυροῦται καί ἡ ἁμαρτία, φυγόντων ἡμῶν ἐκ τούτων. Κατά δέ τό δεύτερον τοῦ Σταυροῦ μυστήριον, ἡμεῖς σταυρούμεθα τῷ κόσμῳ καί τοῖς πάθεσιν, αὐτῶν φευγόντων ἐξ ἡμῶν. Οὐκ ἔνι δέ τελείως ἐξ ἡμῶν αὐτά φυγεῖν, μή ἐν ἡμῖν ἐνεργεῖν λογιστικῶς, ἄν μή ἐν θεωρίᾳ τοῦ Θεοῦ γενώμεθα˙ ὅταν γάρ διά τῆς πρακτικῆς προσβῶμεν τῇ θεωρίᾳ καί τόν ἐντός ἡμῶν ἄνθρωπον καλλιεργῶμεν καί ἀνακαθαίρωμεν, ἀναζητοῦντες τόν ἡμῖν αὐτοῖς κεκρυμμένον θεῖον θησαυρόν καί ἀναθεωροῦντες τήν ἐντός ἡμῶν οὖσαν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, τότε ἡμεῖς σταυρούμεθα τῷ κόσμῳ καί τοῖς πάθεσι. Θέρμη γάρ τις ἐγγίνεται τῇ καρδίᾳ διά τῆς μελέτης ταύτης, ὡς μυίας τούς πονηρούς ἀποσοβοῦσα λογισμούς καί πενυματικήν εἰρήνην καί παράκλησιν ἐμποιοῦσα τῇ ψυχῇ καί τόν ἁγιασμόν τῷ σώματι παρέχουσα, κατά τόν εἰπόντα, «ἐθερμάνθη ἡ καρδία μου ἐντός μου, καί ἐν τῇ μελέτῃ μου ἐκκαυθήσεται πῦρ». Καί τοῦτό ἐστιν, ὅ καί τις τῶν θεοφόρων ἡμῶν πατέρων ἐδίδαξεν ἡμᾶς λέγων, «πᾶσαν σπουδήν ποίησον, ἵνα ἡ ἔνδον σου ἐργασία κατά Θεόν ᾖ, καί νικήσεις τά ἔξω πάθη». Πρός τοῦτο καί ὁ μέγας (σελ. 292) Παῦλος ἡμᾶς προτρεπόμενος, «πνεύματι περιπατεῖτε», φησί, «καί ἐπιθυμίαν σαρκός οὐ μή τελέσητε». Διό καί ἀλλαχοῦ παραγγέλλει γράφων˙ «στῆτε οὖν περιζωσάμενοι τήν ὀσφύν ἡμῶν ἐν ἀληθείᾳ», ὡς τοῦ θεωρητικοῦ τό ἐπιθυμητικόν ἐπιρρωννύντος καί περιέποντος καί τάς σαρκικάς ἐπιθυμίας ἀποσοβοῦντος. Ὁ γάρ μέγας Πέτρος ἡμῖν ὑποδείκνυσιν ἐμφανέστερον, τίς ἡ ὀσφύς αὕτη καί τίς ἡ ἀλήθεια. «Ἀναζωσάμενοι γάρ», φησί, «τάς ὀσφύας τῆς διανοίας ὑμῶν, νήφοντες τελείως, ἐλπίσατε ἐπί τήν ἐπιφερομένην ὑμῖν χάριν ἐν ἀποκαλύψει Ἰησοῦ Χριστοῦ».

Ἐπεί τοίνυν τά πονηρά πάθη καί τόν κόσμον τῆς ἁμαρτίας οὐκ ἔνι τελέως ἐξ ἡμῶν φυγεῖν, καί μή ἐν ἡμῖν ἐνεργεῖν λογιστικῶς, εἰ μή ἐν θεωρίᾳ τοῦ Θεοῦ γενοίμεθα, διά τοῦτο Σταυροῦ μυστήριόν ἐστι καί ἡ τοιαύτη θεωρία, σταυροῦσα τῷ κόσμῳ τούς ἑαυτῆς ἀξιωμένους. Οὕτως οὖν καί ἡ κατά Μωϋςῆν ἐκείνη τῆς καιομένης καί μή κατακαιομένης βάτου θεωρία Σταυροῦ μυστήριον ἦν, τοῦ κατά τόν Ἀβραάμ ἐκείνου μυστηρίου μεῖζον καί τελεώτερον, Ἆρ᾿ οὖν Μωϋσῆς μέν ἐμυήθη τό τοῦ Σταυροῦ τελεώτερον μυστήριον, Ἀβραάμ δέ οὔ; Καί πῶς ἄν ἔχοι τοῦτο λόγον; Ἀλλά τότε μέν ἐπ᾿ αὐτῇ τῇ κλήσει οὐ μεμύηται˙ ὕστερον δέ μετά τήν κλῆσιν καί ἅπαξ καί δίς καί πολλάκις, κἄν ἡμῖν ἀρτίως ὁ καιρός περί πάντων λέγειν οὐ δίδωσιν.

Ἐγώ δέ ὑμῖν τῆς θαυμασιωτέρας ὑπομνήσω τούτου θεοπτίας, ὅτε καί τόν ἕνα Θεόν σαφῶς τρισυπόστατον ἐθεάσατο, μήπω (σελ. 294) κηρυττόμενον οὕτως˙ «ὤφθη γάρ αὐτῷ ὁ Θεός πρός τῇ Δρυΐ τῇ Μαμβρῇ˙ καί ἀναβλέψας, εἶδε, καί ἰδού τρεῖς ἄνδρες, καί προσέδραμεν αὐτοῖς». Ἰδού τόν ὀφθέντα ἕνα Θεόν τρεῖς ἑώρα. Ὤφθη γάρ αὐτῇ, φησίν, ὁ Θεός˙ καί ἰδού τρεῖς ἄνδρες, καί τοῖς τρισί προσδραμών, αὖθις ὡς ἑνί ὠμίλει, λέγων, «Κύριε, εἰ εὗρον χάριν ἐνώπιόν σου, μή παρέλθεις τόν παῖδα σου». Καί αὐτοί δέ οἱ τρεῖς ὡς εἷς ὄντες πρός αὐτόν διαλέγονται. Εἶπε γάρ, φησί, πρός Ἀβραάμ˙ ποῦ Σάρρα ἡ γυνή σου; Ἐπαναστρέφων ἥξω πρός σέ κατά τόν καιρόν τοῦτον εἰς ὥρας, καί ἕξει υἱόν Σάρρα ἡ γυνή σου». Ὡς δέ ἀκούσασα ἡ γραῦς ἐγέλασε Σάρρα, «εἶπε Κύριος, τί ὅτι ἐγέλασε Σάρρα ἠ γυνή σου»; Ἰδού ὁ εἷς Θεός τρεῖς ὑποστάσεις, καί αἱ τρεῖς αὗται εἷς Κύριος˙ εἶπε γάρ, φησί, Κύριος.

Ἐν μέν οὖν τῷ Ἀβραάμ οὕτω τό μυστήριον ἐνηργεῖτο τοῦ Σταυροῦ. Ὁ δέ Ἰσαάκ, αὐτός ἦν τοῦ ἐν αὐτῷ προσηλωθέντος τύπος, ὑπήκοος ὡς καί ὁ Χριστός μέχρι θανάτου τῷ Πατρί γενόμενος˙ καί ὁ ἀντιδοθείς αὐτῷ κριός αὐτόν τόν τοῦ Θεοῦ ἀμνόν τόν ὑπέρ ἡμῶν εἰς σφαγήν δοθέντα προεδήλου˙ καί τό φυτόν, ἐν ᾧ ὁ κριός ἐδέδετο, τό μυστήριον εἶχε τοῦ τύπου τοῦ σταυροῦ, διό καί φυτόν Σαβέκ, τουτέστι φυτόν ἀφέσεως ὠνομάζετο, ὡς καί σταυρός ξύλον σωτηρίου. Καί ἐν Ἰακώβ δέ τῷ τοῦ Ἰσαάκ υἱῷ τό μυστήριον καί ὁ τύπος ἐνήργει τοῦ Σταυροῦ˙ ξύλῳ γάρ καί ὕδατι τά ποίμνια ἑαυτῷ ἐπλήθυνε. Τό μέν οὖν ξύλον τό σταυρικόν προετύπου ξύλον, τό δέ ὕδωρ τό θεῖον βάπτισμα, ὅ ἐν ἑαυτῷ ἔχει τό τοῦ Σταυροῦ μυστήριον. Εἷς γάρ τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ ἐβαπτίσθημεν», φησίν ὁ ἀπόστολος. (σελ. 296) Καί ὁ Χριστός δέ ξύλῳ καί ὕδατι, τῷ Σταυρῷ καί τῷ βαπτίσματι, τά λογικά ποίμνια ἐπί τῆς γῆς ἑαυτῷ ἐπλήθυνεν.

Ὁ δέ Ἰακώβ καί ὅτε πρός τό ἄκρον τῆς ράβδου προσεκύνει καί ὅτε τούς ἐγγόνους εὐλόγει, ἀναλλάξ τάς χεῖρας θείς, τόν Σταυροῦ τύπον ἔτι σαφέστερον ὑπέφηνεν. Ἀλλά καί τοῖς πατράσιν ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ὑπήκοος ὤν καί ἀγαπητός καί εὐλογητός διά τοῦτο, ἀλλά καί μισητός τῷ Ἠσαῦ διά ταῦτα, καί οὕτω πάντα πειρασμόν γενναίως ὑποφέρων, διά παντός τοῦ βίου τό μυστήριον εἶχε τοῦ σταυροῦ ἐνεργούμενον. Διό καί ὁ Θεός ἔλεγε, «τόν Ἰακώβ ἠγάπησα, τόν δέ Ἠσαῦ ἐμίσησα». Τοιοῦτόν τι γίνεται καί ἐφ᾿ ἡμῶν, ἀδελφοί. Ὁ μέν γάρ ὑποτασσόμενος τοῖς τε κατά σῶμα καί κατά πνεῦμα πατράσι κατά τήν ἀποστολικήν ἐντολήν τήν λέγουσαν «τά τέκνα ὑπακούετε τοῖς γονεῦσιν», ὁ τοιοῦτος ὡς ἀφωμοιωμένος κατά τοῦτο τῷ ἀγαπητῷ υἱῷ τοῦ Θεοῦ, καί παρά τοῦ Θεοῦ ἀγαπᾶται˙ ὁ δέ παρακούων, ὡς ἀλλότριος τῆς πρός τόν ἀγαπητόν ὁμοιώσεως, καί παρά τοῦ Θεοῦ μισεῖται. Καί τοῦτο δεικνύς ὁ σοφός Σολομών, ὡς οὐκ ἐπί τοῦ Ἰακώβ μόνον καί Ἠσαῦ, ἀλλά καί διά παντός καί ἐπί πάντων γίνεται, «Υἱός», φησίν, «ὑπήκοος ἔσται εἰς ζωήν˙ ὁ δέ παρήκοος εἰς ἀπώλειαν».

Ἀλλ᾿ ὁ τῆς ὑπακοῆς υἱός Ἰακώβ, ἆρ᾿ οὐχί καί τοῦ μείζονος ἔτυχε μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ, τῆς θεοπτίας λέγω, καθ᾿ ἥν τελεώτερον σταυροῦται καί ἀποθνῄσκει ὁ ἄνθρωπος τῇ ἁμαρτίᾳ, καί ζῇ τῇ ἀρετῇ; Καί μήν αὐτός ἑαυτῷ μαρτυρεῖ καί τήν θεωρίαν καί τήν σωτηρίαν˙ «εἶδον γάρ», φησί, «τόν Θεόν πρόσωπον πρός πρόσωπον, (σελ. 298) καί ἐσώθη μου ἡ ψυχή». Ποῦ εἰσιν οἱ στοιχοῦντες ἔτι ταῖς τῶν ἐφ᾿ ἡμῶν ἀναφανέντων κακοδόξων βδελυραῖς λογολεσχίαις; Ἀκουέτωσαν, ὅτι ὁ Ἰακώβ τό πρόσωπον εἶδε τοῦ Θεοῦ˙ καί οὐ μόνον οὐκ ἀφῄρηται τό ζῆν, ἀλλ᾿ ὡς αὐτός φησι, καί σέσωσαι καίτοι τοῦ Θεοῦ λέγοντος, οὐδείς ὄψεται τό πρόσωπόν μου καί ζήσεται. Ἆρ᾿ οὖν δύο θεοί, ὁ μέν εἷς ἔχων πρόσωπον τῇ ὁράσει τῶν ἁγίων ὑποπίπτον, ὁ δέ ἕτερος πρόσωπον ἔχων ὑπέρ πᾶσαν ὅρασιν; Ἄπαγε τῆς δυσσεβείας! Ἀλλά πρόσωπον μέν τοῦ Θεοῦ ὁρώμενόν ἐστιν ἡ κατά τήν ἐπί τούς ἀξίους ἐπιφάνειαν ἐνέργεια καί χάρις τοῦ Θεοῦ˙ τοῦ αὐτοῦ δέ πρόσωπον μηδέποτε ὁρώμενον ἡ ὑπέρ πᾶσαν ἔκφανσιν καί ὅρασιν ἔσθ᾿ ὅτε λέγεται φύσις τοῦ Θεοῦ˙ οὐδείς γάρ ἔστη, ἐν ὑποστήματι καί οὐσίᾳ Κυρίου κατά τό γεγραμμένον, καί Θεοῦ φύσιν ἤ εἶδεν, ἤ ἐξηγόρευσεν. Οὕτω καί ἡ ἐν τῷ Θεῷ θεωρία καί τό θεῖον τοῦ Σταυροῦ μυστήριον οὐ τά πονηρά πάθη μόνον καί τούς δημιουργούς τούτων δαίμονας ἀπελαύνει τῆς ψυχῆς, ἀλλά καί τάς κακοδόξους δόξας καί τούς ταύταις συνηγόρους ἐξελέγχει καί ἀπωθεῖται τῶν περιβόλων τῆς ἱερᾶς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, καθ᾿ ἥν ἡμῖν ἐχαρίσθη νῦν ἑορτάζειν καί διατρανοῦν τήν τοῦ Σταυροῦ πρό τοῦ Σταυροῦ θείαν ἐν τοῖς πατράσιν χάριν καί ἐνέργειαν.

Ὥσπερ οὖν ἐν μέν τῷ Ἀβραάμ τό μυστήριον ἐνήργει τοῦ Σταυροῦ, ὁ δέ αὐτοῦ υἱός Ἰσαάκ αὐτός ἦν τύπος τοῦ σταυρωθέντος ὕστερον, οὕτω πάλιν ἐν μέν τῷ βίῳ παντί τοῦ Ἰακώβ τό μυστήριον ἐνήργει τοῦ Σταυροῦ, Ἰωσήφ δέ ὁ υἱός τοῦ Ἰακώβ αὐτός ἦν τύπος καί μυστήριον τοῦ σταυρωθησομένου μετά ταῦτα θεανθρώπου (σελ. 300) Λόγου˙ φθόνῳ γάρ καί αὐτός ἤχθη πρός σφαγήν, καί ὑπό τῶν κατά σάρκα συγγενῶν, ὑπέρ ὧν καί πρός αὐτούς παρά τοῦ πατρός ἐπέμφθη, ὡς καί ὁ Χριστός ὕστερον. Εἰ δέ οὐκ ἐσφάγη, ἀλλά πέπραται ὁ Ἰωσήφ, θαυμαστόν οὐδέν˙ οὐδέ γάρ Ἰσαάκ ἐσφάγη˙ καί γάρ οὐκ αὐτοί ἦσαν ἡ ἀλήθεια, ἀλλά τύπος τῆς μελλούσης ἀληθείας. Εἰ δέ δεῖ κἀν τούτοις τό διπλοῦν συνιδεῖν μυστήριον τοῦ διπλοῦ τήν φύσιν Ἰησοῦ, τό μέν ἀχθῆναι πρός σφαγήν τό κατά σάρκα πάθος τοῦ θεανθρώπου προϋπέφηνε, τό δέ μηδέν παθεῖν, τῆς θεότητος τό ἀπαθές. Τοῦτ᾿ αὐτό ἄν εὕροις καί ἐπί Ἰακώβ καί Ἀβραάμ˙ εἰ γάρ καί ἐπειράσθησαν, ἀλλ᾿ ἐνίκησαν, ὅ σαφῶς καί ἐπί τοῦ Χριστοῦ γέγραπται. Τεσσάρων οὖν ὄντων τῶν ἐπ᾿ ἀρετῇ καί εὐσεβείᾳ περιβεβοημένων πρό τοῦ νόμου, οἱ μέν δύο Ἀβραάμ καί Ἰακώβ ἐν τοῖς περί τόν βίον τό μυστήριον εἶχον τοῦ Σταυροῦ ἐνεργούμενον, οἱ δέ δύο Ἰσαάκ καί Ἰωσήφ, αὐτοί τό τοῦ Σταυροῦ μυστήριον θαυμασίως προανεφώνησαν.

Τί δέ πάλιν ὁ πρῶτος παρά τοῦ Θεοῦ τόν νόμον δεδεγμένος καί μεταδούς τοῖς ἄλλοις Μωϋσῆς, οὐ ξύλῳ μέν καί ὕδατι πρό τοῦ νόμου σέσωσται αὐτός, ἡνίκα ἐξετέθη τοῖς τοῦ Νείλου ρεύμασιν ἐν θίβῃ ἀφεθείς, ξύλῳ δέ καί ὕδατι τόν Ἰσραηλιτικόν ἔσωσε λαόν, τῷ μέν ξύλῳ τόν Σταυρόν προφαίνων, τῷ δέ ὕδατι τό θεῖον βάπτισμα, καθάπερ καί Παῦλος ὁ τῶν μυστηρίων ἐπόπτης φανερῶς φησιν, ὅτι «πάντες εἰς Μωσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ»; Ὅς καί πρό τῆς (σελ. 302) θαλάσσης καί τῆς ράβδου ταύτης μαρτυρεῖ αὐτῷ ὡς τόν Χριστοῦ Σταυρόν ἑκουσίως ὑπομείναντι˙ «κρείττω», γάρ, φησίν, «ἡγήσατο τῶν Αἰγύπτου θησαυρῶν τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ». Ὀνειδισμός δέ τοῦ Χριστοῦ παρά τῶν ἀφρόνων ὁ Σταυρός, καθώς πάλιν αὐτός ὁ Παῦλος περί τοῦ Χριστοῦ φησιν, ὅτι ὑπέμεινε Σταυρόν, αἰσχύνης καταφρονήσας. Προϊών δέ ὁ Μωϋσῆς καί τόν τύπον αὐτόν καί τό σχῆμα τοῦ Σταυροῦ καί τήν δι᾿ αὐτοῦ τοῦ τύπου σωτηρίαν προανέδειξε σαφέστατα˙ τήν γάρ ράβδον ὀρθίαν στήσας, τάς χεῖρας αὐτοῦ ἐπ᾿ αὐτήν ἐξέτεινε, καί οὕτω σταυρικῶς ἐπί τῆς ράβδου σχηματίσας ἑαυτόν, τόν Ἀμαλήκ ἄρδην κατετροποῦτο τοιοῦτος ὁρώμενος. Ἀλλά καί τόν χαλκοῦν ὄφιν θείς ἐπί σημεῖον πλάγιον, καί οὕτω τόν Σταυροῦ τύπον ἀναστηλώσας παρρησίᾳ, τούς ὀφιοδήκτους τῶν Ἰουδαίων βλέπειν πρός αὐτόν ὡς ὄντα σωτήριον ἐπέταττε, καί οὕτω τά τῶν ὄφεων δήγματα ἰᾶτο.

Ἐπιλείψει δέ με ὁ χρόνος διηγούμενον, περί Ἰησοῦ καί τῶν μετ᾿ αὐτόν κριτῶν καί προφητῶν, Δαβίδ τε καί τῶν μετ᾿ αὐτόν, οἵ τῷ μυστηρίῳ τοῦ σταυροῦ ἐνεργούμενοι, ποταμούς ἀνέκοψαν, ἥλιον ἔστησαν, ἀσεβῶν πόλεις κατηδάφισαν, ἐγενήθησαν ἰσχυροί ἐν πολέμῳ, παρελβολάς ἔκλιναν ἀλλοτρίων, ἔφυγον στόματα μαχαίρας ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, ἔφραξαν στόματα λεόντων, βασιλεῖς ἤλεγξαν, πεντηκοντάρχους ἐτέφρωσαν, νεκρούς ἤγειραν, οὐρανόν ἔστησαν λόγῳ καί πάλιν ἔλυσαν, ἀγόνους τε καί πάλιν γονίμους τάς ἐν (σελ. 304) αὐτῷ νεφέλας ἀπεργασάμενοι˙ εἰ γάρ καί τήν πίστιν ἐνηργηκέναι ταῦτά φησιν ὁ Παῦλος, ἀλλ᾿ ἡ πίστις δύναμίς ἐστιν εἰς σωτηρίαν˙ διό καί πάντα δυνατά τῷ πιστεύοντι. Τοιοῦτον δέ πάντως καί ὁ τοῦ Χριστοῦ Σταυρός τοῖς πιστεύουσιν˙ «ὁ γάρ λόγος ὁ τοῦ Σταυροῦ, πάλιν κατά Παῦλον εἰπεῖν, τοῖς μέν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί, τοῖς δέ σωζομένοις ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστιν».

Ἀλλ᾿ ἵνα καί τούς πρό νόμου καί τούς ὑπό νόμον ἀφῶμεν πάντας, αὐτός ὁ Κύριος δι᾿ ὅν τά πάντα καί δι᾿ οὗ τά πάντα, οὐ πρό τοῦ Σταυροῦ ἔλεγεν, ὅστις οὐκ αἴρει τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου, οὐκ ἔστι μου ἄξιος; Ὁρᾶτε ὅπως καί πρό τοῦ τόν Σταυρόν παγῆναι Σταυρός ἦν ὁ σώζων; Ἀλλά καί ἡνίκα τοῖς μαθηταῖς παρρησίᾳ προέλεγε τό ἑαυτοῦ πάθος καί τόν διά Σταυροῦ θάνατον ὁ κύριος, ὁ δέ Πέτρος ἀκούων οὐκ ἠνέσχετο, ἀλλ᾿ εἰδώς αὐτόν ἔχοντα τήν ἐξουσίαν ἐδεῖτο λέγων, «ἵλεώς σοι, Κύριε, οὐ μή ἔσται σοι τοῦτο», αὐτῷ μέν ἐπετίμησεν ὡς ἀνθρωπίνως, ἀλλ᾿ οὐ θείως φρονοῦντι κατά τοῦτο˙ προσκαλεσάμενος δέ τόν ὄχλον σύν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς˙ «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθήτω μοι˙ ὅς γάρ ἄν θέλῆ τήν ψυχήν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν, ὅς δ᾿ ἄν ἀπολέσῃ τήν ψυχήν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν».

Προσκαλεῖται μέν οὖν καί τόν ὄχλον σύν τοῖς μαθηταῖς καί τότε διαμαρτύρεται καί παραγγέλλει ταῦτα τά μεγάλα καί ὑπερφυῆ καί ὄντως οὐκ ἀνθρώπων, ἀλλά Θεοῦ φρονήματα, ἵνα δείξῃ μή (σελ. 306) παρά τῶν ἐκκρίτων αὐτοῦ μόνον μαθητῶν τά τοιαῦτα ἀπαιτῶν, ἀλλά καί παρά παντός τοῦ εἰς αὐτόν πιστεύοντος. Τό δέ ἀκολουθεῖν Χριστῷ δηλοῖ τό ζῆν κατά τό εὐαγγέλιον αὐτοῦ, πᾶσαν ἀρετήν καί εὐσέβειαν ἐνδεικνυμένους˙ τό δέ τόν θέλοντα ἀκολουθεῖν ἀπαρνήσασθαι ἑαυτόν καί αἴρειν τόν σταυρόν αὐτοῦ, τό μηκέτι καιροῦ καλοῦντος ἑαυτοῦ φείδεσθαι, ἀλλ᾿ ἕτοιμον εἶναι πρός τόν ὑπέρ ἀρετῆς καί τῆς ἀληθείας τῶν θείων δογμάτων ἐν ἀτιμίᾳ θάνατον. Τοῦτο δέ εἰ καί μέγα ἐστί καί ὑπερφυές, τό ἀρνήσασθαί τινα ἑαυτόν καί εἰς ἐσχάτην ἀτιμίαν καί θάνατον προδοῦναι, ἀλλ᾿ οὐκ ἀπεικός˙ οἱ γάρ βασιλεῖς τῆς γῆς οὐκ ἄν ποτε ἀκολουθεῖν ὀπίσω αὐτῶν δέξαιντο, καί ταῦτα πρός πόλεμον ἰόντες, τούς μή ἑτοίμους ὄντας ἀποθανεῖν ὑπέρ αὐτῶν. Τί οὖν θαυμαστόν, εἰ καί ὁ βασιλεύς τῶν οὐρανῶν, τῇ γῇ δι᾿ ἐπαγγελίας ἐπιδημήσας, πρός ἀντιπαράταξιν τοῦ κοινοῦ τοῦ γένους πολεμίου τοιούτους ζητεῖ τούς ὀπίσω αὐτοῦ ἀκολουθοῦντας; Ἀλλ᾿ οἱ μέν βασιλεῖς τῆς γῆς οὐκ ἔχουσιν ἀναζωοῦν τούς τῷ πολέμῳ τεθνηκότας, οὐδ᾿ ἀνταποδοῦναί τι σχεδόν τοῖς προκινδυνεύσασιν αὐτῶν˙ τί γάρ ἄν ὁ μηκέτ᾿ ὤν λάβοι παρ᾿ αὐτῶν; Ἀλλά καί τούτοις, εἴπερ ὑπέρ εὐσεβῶν ὁ θάνατος, ἐν τῷ Κυρίῳ ἐλπίς ἐστιν˙ οὕτω δέ ὁ Κύριος ζωήν ἀντιδίδωσιν αἰώνιον τοῖς ἐν τῷ ἀκολουθεῖν αὐτῷ προκινδυνεύσασι.

Καί οἱ μέν βασιλεῖς τῆς γῆς ὑπέρ αὐτῶν ἑτοίμους εἶναι ζητοῦσι πρός θάνατον τούς αὐτοῖς ἀκολουθοῦντας, ὁ δέ Κύριος αὐτός μέν ἑαυτόν εἰς θάνατον ἔδωκεν ὑπέρ ἡμῶν, ἡμᾶς δέ οὐχ ὑπέρ αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ὑπέρ ἡμῶν αὐτῶν ἑτοίμους εἶναι παραγγέλλει πρός θάνατον˙ καί τοῦτο δεικνύς ὡς ὑπέρ ἡμῶν ἔστιν αὐτῶν ἐπάγει, (σελ. 308) «ὅς γάρ ἄν θέλῃ τήν ψυχήν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν, ὅς δ᾿ ἄν ἀπολλέσῃ αὐτήν ἕνεκεν ἐμοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν». Τί ἐστι τοῦτο, ὅς ἄν θέλῃ σῶσαι, ἀπολέσει, καί ὅς ἄν ἀπολέσῃ, σώσει; Διπλοῦν ἐστιν ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἐκτός, τό σῶμα λέγω, καί ὁ ἐντός ἡμῶν ἄνθρωπος, ἡ ψυχή δηλονότι. Ὅταν οὖν ὁ ἐκτός ἡμῶν ἄνθρωπος προδῶ ἑαυτόν εἰς θάνατον, ἀπόλλυσι τήν ἑαυτοῦ ψυχήν χωριζομένην αὐτοῦ˙ ὁ γοῦν ὑπέρ τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου οὕτως ἀπολέσας αὐτήν, ὄντως σώσει καί κερδίσει ταύτην, ζωήν οὐράνιον καί αἰώνιον ταύτῃ προξενήσας, καί ἐν τῇ ἀναστάσει τοιαύτην κομισάμενος, καί δι᾿ αὐτῆς καί αὐτός τοιοῦτος, καί κατά σῶμα λέγω, γεγονώς οὐράνιος καί αἰώνιος. Ὁ δέ φιλοψυχήσας καί μή οὕτω ταύτην ἑτοίμως ἔχων ἀπολέσαι, διά τό ἀγαπᾶν τόν πρόσκαιρον αἰῶνα τοῦτον, καί ὅσα τοῦ αἰῶνος τούτου, ζημιώσει τήν ψυχήν αὐτοῦ τῆς ὄντως ζωῆς ἀποστερήσας καί ζημιωθήσεται αὐτός αὐτήν, σύν ἑαυτῷ ταύτην, φεῦ, τῇ αἰωνίῳ κολάσει παραδούς˙ ὅν καί ὁ πανοικτίρμων Δεσπότης οἷον ἀπολοφυρόμενος καί τοῦ δεινοῦ τό μέγεθος ἐπιδεικνύς, «τί γάρ», φησίν, «ὠφελήσει ἄνθρωπον, ἐάν τόν κόσμον ὅλον κερδήσῃ, καί τήν ψυχήν αὐτοῦ ζημιωθῇ; Ἤ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ»; Οὐδέ γάρ συγκαταβήσεται αὐτῷ ἡ δόξα αὐτοῦ, οὐδ᾿ ἄλλο τι τῶν ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ δοκούντων τιμίων καί τερπνῶν, ἅ τοῦ σωτηρίου προέκρινε θανάτου. Τί δ᾿ ἄν ἐν τούτοις εὑρεθείη καί τῆς λογικῆς ψυχῆς ἀντάλλαγμα, ἧς ὁ κόσμος ἅπας οὗτος οὐκ ἔστιν ἀντάξιος;

Εἰ οὖν καί τόν κόσμον ὅλον εἷς ἄνθρωπος ἐδύνατο κερδῆσαι, ἀδελφοί, οὐδέν ἄν ὄφελος αὐτῷ τήν οἰκείαν ψυχήν ζημιουμένῳ˙ (σελ. 310) πόσον ἐστί τό δεινόν, πολλυστημόριον ἐλάχιστον ἕκαστος ἀπό τοῦ κόσμου τούτου κτήσασθαι δυνάμενος, εἰ τῇ πρός τό ἐλάχιστον τοῦτο προσπαθείᾳ τήν οἰκείαν ζημιωθήσεται ψυχήν, μή προαιρούμενος αἴρειν τοῦ Σταυροῦ καί τόν τύπον καί τόν λόγον καί ἀκολουθεῖν τῷ δοτῆρι τῆς ζωῆς; Σταυρός γάρ ἐστιν αὐτός τε ὁ προσκυνητός τύπος καί ὁ τοῦ τύπου τούτου λόγος.

Ἀλλ᾿ ἐπεί προηγήσατο ὁ λόγος καί τό μυστήριον αὐτοῦ τοῦ τύπου, καί ἡμεῖς τοῦτο πρότερον ἐξηγησόμεθα πρός τήν ὑμετέραν ἀγάπην. Μᾶλλον δέ πρό ἡμῶν καί τοῦτο Παῦλος ἐξηγήσατο˙ Παῦλος ὁ καυχώμενος ἐν τῷ σταυρῷ, ὁ μηδέν εἰδέναι κρίνων, εἰμή Κύριον Ἰησοῦν, καί τοῦτον ἐσταυρωμένον. Τί οὖν φησιν ἐκεῖνος; Σταυρός ἐστι τό σταυρῶσαι τήν σάρκα σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις. Οἴεσθε περί τῆς τρυφῆς καί τῶν ὑπογαστρίων τοῦτο μόνον εἰπεῖν παθῶν; Πῶς οὖν γράφει τοῖς Κορινθίοις, ὅτι «ἐπεί ἔριδες ἐν ὑμῖν εἰσιν, ἔτι σαρκικοί ἐστε καί κατά ἄνθρωπον περιπατεῖτε»; Ὥστε καί ὁ δόξης ἤ χρημάτων ἐρῶν, ἤ τό οἰκεῖον ἁπλῶς θέλημα στῆσαι θέλων καί οὕτω νικᾶν φιλονεικῶν, σαρκικός ἐστι καί κατά σάρκα περιπατεῖ. Διά γάρ ταῦτα καί ἔριδες, ὡς καί Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεός φησι˙ «Πόθεν πόλεμοι καί μάχαι ἐν ὑμῖν, οὐκ ἐντεῦθεν, ἐκ τῶν ἡδονῶν ὑμῶν τῶν στρατευομένων ἐν τοῖς μέλεσιν ὑμῶν; Ζηλοῦτε καί οὐ δύνασθε ἐπιτυχεῖν, μάχεσθε καί πολεμεῖτε». Τοῦτο οὖν ἐστι τό σταυρῶσαι τήν σάρκα σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις, τό ἀνενέργητον γενέσθαι τόν ἄνθρωπον πρός πᾶν τό ἀπαρέσκον Θεῷ. Εἰ δέ καί τό σῶμα κατασπᾷ καί βιάζεται, ἀλλ᾿ αὐτόν (σελ. 312) ἕκαστον ἀνέχειν ἐναγωνίως τοῦτο πρός τό ὕψος τοῦ Σταυροῦ. Οἷον τί λέγω; Ἐπί γῆς γενομένης ὁ Κύριος ἀκτήμονα βίον ἔζησε, καί οὐκ ἔζησε μόνον, ἀλλά καί ἐκήρυξε λέγων «εἴ τις οὐκ ἀποτάσσεται πᾶσι τοῖς αὐτῷ ὑπάρχουσι οὐ δύναταί μου εἶναι μαθητής».

Ἀλλά μηδείς δυσανασχετείτω, ἀδελφοί, παρακαλῶ, ἀκούων ἡμῶν ἀπαγγελλόντων ἀνοθεύτως τό ἀγαθόν τοῦ Θεοῦ θέλημα καί εὐάρεστον καί τέλειον, μηδέ δυσχεραινέτω τά παραγγέλματα δυσέφικτα οἰόμενος, ἀλά πρῶτον μέν ἐκεῖνο ἐνοείτω, ὅτι βιαστή ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν καί ἀκουέτω Πέτρου τοῦ κορυφαίου τῶν Ἀποστόλων τοῦ Χριστοῦ, ὅτι, «Χριστός ἔπαθεν ὑπέρ ἡμῶν, ἡμῖν ὑπολιμπάνων ὑπογραμμόν, ἵνα ἐξακολουθήσωμεν τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ». Ἔπειτα καί τοῦτο δικαίως προσλογιζέσθω, ὅτι μαθών ἕκαστος ἀληθῶς ὅσον ὀφείλει τῷ Δεσπότῃ, ὅταν οὐκ ἔχῃ τό πᾶν ἀποδοῦναι, τό μέν σύν μετριοφροσύνῃ προσάγει, ὅσον δή που δύναται καί προαιρεῖται, πρός δέ τό λεῖπον πάλιν ταπεινοῦται ἐνώπιον αὐτοῦ, καί διά τῆς τοιαύτης ταπεινώσεως ἕλκων τήν συμπάθειαν ἀναπληροῖ τήν ἔλλειψιν. Εἴ τις οὖν ὁρᾷ τόν λογισμόν αὐτοῦ πλούτου καί πολυκτημοσύνης ὀρεγόμενον, γνώτω ὅτι ὁ λογισμός οὗτος σαρκικός χωρίσῃ τοῦ σταυρωθέντος ἐν αὐτῷ Χριστοῦ.

(σελ. 314) Πῶς οὖν ἄρξεται τοῦτον ἀναβιβάζειν ἐπί τό ὕψος τοῦ Σταυροῦ; Ἐλπίσας εἰς Χριστόν, τόν χορηγόν καί τροφέα τοῦ παντός, παντός μέν τοῦ ἐξ ἀδικίας ἀποσχέσθω πόρου, ᾧ δέ ἀπό δικαιοσύνης ἔχει πορισμῷ, μηδέ τούτῳ λίαν προσκείμενος, καλῶς αὐτῷ χρήσθω, κοινωνούς ἐφ᾿ ὅσον ἐστί τούς ἐνδεεῖς προσλαμβανόμενος. Ὥσπερ γάρ ἀρνεῖσθαι τό σῶμα καί αἴρειν τόν σταυρόν αὐτοῦ τῆς ἐντολῆς κελευούσης, ἔχουσιν ὅμως τοῦτο οἱ τοῦ Θεοῦ καί κατά Θεόν ζῶντες, μή λίαν δέ αὐτῷ προσκείμενοι, χρῶνται μέν αὐτῷ πρός τό δέον συνεργῷ, ἄν δ᾿ ὁ καιρός καλῇ, καί τοῦτο προδιδόναι ἕτοιμοι˙ οὕτω καί ἐπί τῶν σωματικῶν κτημάτων καί χρειῶν ποιῶν τις, ὅταν μή δύνηταί τι μεῖζον, εὖ ἄν καί θεαρέστως ἔχοι. Πάλιν, βλέπει τις ἐν ἑαυτῷ βιαιότερον κινούμενον τόν τῆς πορνείας λογισμόν; Γνώτω ὅτι οὔπω ἐσταύρωσεν ἑαυτόν, Πῶς οὖν σταυρώσει; Φευγέτω τάς περιέργους θέας τῶν γυναικῶν καί τάς μή ἀνηκούσας πρός αὐτάς συνηθείας τε καί ἀκαίρους διαλέξεις, μειούτω τάς τρεφούσας τό πάθος ὕλας, ἀπεχέσθω πολυποσίας, οἰνοφλυγίας, ἀδηφαγίας, πολυϋπνίας˙ μιγνύτω τῇ ἀποχῇ ταύτῃ τῶν κακῶν τήν ταπεινοφροσύνην, ἐν συντριβῇ καρδίας τόν Θεόν κατά τοῦ πάθους ἐπικαλούμενος˙ καί τότε καί αὐτός ἐρεῖ, «εἶδον τόν ἀσεβῆ ὑπερυψούμενον καί ἐπαιρόμενον ὡς τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου, καί παρῆλθον δι᾿ ἐγκρατείας, καί ἰδού οὐκ ἦν, καί ἐζήτησα διά τῆς ἐν ταπεινώσει προσευχῆς, καί οὐχ εὑρέθη ἐν ἐμοί ὁ τόπος αὐτοῦ».

Πάλιν, ἐνοχλεῖ ὁ τῆς φιλοδοξίας λογισμός; Σύ ἐν συγκλήσει (σελ. 316) καί συγκαθεδρίᾳ μνημόνευε τῆς τοῦ Κυρίου ἐν εὐαγγελίοις περί τούτου συμβουλῆς˙ ἐν ὁμιλίαις μή ζήτει τῶν ἄλλων ὑπερέχων φαίνεσθαι, τάς ἀρετάς ἐφ᾿ ὅσον ἔχεις ἐν κρυπτῷ ποίει, πρός Θεόν μόνον ὁρῶν, καί παρ᾿ αὐτοῦ μόνου ὁρώμενος, καί ὁ Πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ. Εἰ δέ καί μετά τό κόψαι σε τά αἴτια ἑκάστου τῶν παθῶν πάλιν ἐνοχλεῖ ἔνδοθεν ὁ λογισμός, μή φοβηθῇς˙ στεφάνων γάρ γίνεταί σοι πρόξενος, ἐπεί ἐνοχλῶν οὐ πείθει, οὐδέ ἐνεργεῖ, ἀλλά κίνημά ἐστι νεναρκωμένον, ὡς νικώμενον ὑπό τοῦ σοῦ κατά Θεόν ἀγῶνος.

Τοιοῦτός ἐστιν ὁ τοῦ Σταυροῦ λόγος˙ τοιοῦτος δέ ὤν, οὐ μόνον ἐν τοῖς προφήταις πρό τοῦ τελεσθῆναι, ἀλλά καί νῦν μετά τό τελεσθῆναι, μυστήριόν ἐστι μέγα καί ὄντως θεῖον. Πῶς; ὅτι κατά μέν τό φαινόμενον δοκεῖ προξενεῖν ἀτιμίαν ἑαυτῷ ὁ εὐτελίζων ἑαυτόν καί ταπεινῶν ἐν πᾶσι, καί πόνον καί ὀδύνην ὁ τάς σωματικάς φεύγων ἡδονάς, καί ὁ διδούς τά ὄντα πτωχείας ἑαυτῷ αἴτιος καθίστασθαι˙ διά δέ τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως ἡ πτωχεία αὕτη καί ἡ ὀδύνη καί ἡ ἀτιμία δόξαν αἰώνιον καί ἡδονήν ἀνέκφραστον καί πλοῦτον ἀδαπάνητον γεννᾷ, καί κατά τόν παρόντα καί κατά τό μέλλοντα ἐκεῖνον κόσμον. Καί τούς μή τούτῳ πιστεύοντας καί τήν πίστιν δι᾿ἔργων ἐπιδεικνυμένους τοῖς ἀπολλυμένοις συντάττει, καί αὐτοῖς τοῖς Ἕλλησιν, ὁ Παῦλος˙ «κηρύσσομέν», γάρ φησι, «Χριστόν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μέν σκάνδαλον, διά τήν πρός τό σωτήριον πάθος ἀπιστίαν, «Ἕλλησι δέ μωρίαν», ὡς μηδέν τῶν προσκαίρων προτιμῶσι, (σελ. 318) διά τήν πρός τάς θείας ἐπαγγελίας πάντως ἀπιστίαν˙ «ἡμῖν δέ τοῖς κλητοῖς Χριστόν Θεοῦ δύναμιν καί Θεοῦ σοφίαν».

Τοῦτο οὖν ἡ τοῦ Θεοῦ σοφία καί δύναμις, τό δι᾿ ἀσθενείας νικῆσαι, τό διά ταπεινώσεως ὑψωθῆναι, τό διά πτωχείας πλουτῆσαι. Οὐ μόνον δέ ὁ λόγος τοῦ Σταυροῦ καί τό μυστήριον, ἀλλά καί ὁ τύπος θεῖος καί προσκυνητός, σφραγίς ὤν ἱερά καί σωστική καί αἰδέσιμος, ἁγιαστική τε καί τελεστική τῶν ἐκ Θεοῦ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων ὑπηργμένων ὑπερφυῶν καί ἀπορρήτων ἀγαθῶν, ἀρᾶς καί καταδίκης ἀναιρετική, φθορᾶς καί θανάτου καθαιρετική, ζωῆς ἀϊδίου καί εὐλογίας παρεκτική, ξύλον σωτήριον, σκῆπτρον βασίλειον, θεῖον κατ᾿ ἐχθρῶν ὁρατῶν καί ἀοράτων τρόπαιον, κἄν αἱρετικῶν παῖδες ἀπαραίσκωνται φρενοβλαβῶς˙ οὐ γάρ ἐπέτυχον τῆς ἀποστολικῆς εὐχῆς, ἵνα ἐξισχύσωσι καταλαβέσθαι σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις, τί τό πλάτος καί μῆκος καί ὕψος καί βάθος˙ ὅτι ὁ τοῦ Κυρίου Σταυρός ἐστι πᾶσαν ἐμφαίνων τῆς ἐν σαρκί τούτου παρουσίας τήν οἰκονομίαν καί τό κατ᾿ αὐτήν ἅπαν ἐμπεριέχων μυστήριον καί πρός πάντα τείνων τά πέρατα καί πάντα περιλαβάνων τά ἄνω τά κάτω τά πέριξ τά μεταξύ. Προβαλλόμενοι δέ τινα πρόφασιν, δι᾿ ἥν καί αὐτούς ἔδει μεθ᾿ ἡμῶν, εἴπερ νοῦν εἶχον, προσκυνεῖν αὐτόν, ἀποτροπιάζονται τοῦ βασιλέως τῆς δόξης τό σύμβολον, ὅ καί αὐτός φανερῶς ὁ Κύριος ὕψος μέν καί δόξαν ἑαυτοῦ καλεῖ, μέλλων ἀναβαίνειν ἐπ᾿ αὐτό˙ κατά δέ τήν μέλλουσαν αὐτοῦ παρουσίαν καί ἐπιφάνειαν ἐλεύσεσθαι προκαταγγέλλει τό σημεῖον τοῦτο τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου μετά δυνάμεως καί δόξης πολλῆς.

(σελ. 320) Ἀλλ᾿ ἐν αὐτῷ φησιν ὁ Χριστός προσηλωθείς ἀπέθανε, καί διά τοῦτο οὐδ᾿ ὁρᾶν ἀνεχόμεθα τό σχῆμα καί τό ξύλον ἐν ᾧ τεθανάτωται. Τό δέ καθ᾿ ἡμῶν χειρόγραφον, ὅ γέγονεν ἡμῖν διά τῆς ἐπί τό ξύλον παρακοῆς, ἐκτεταμένης τῆς τοῦ προπάτορος χειρός, ἐν τίνι προσηλώθη, καί διά τίνος ἐκ μέσου γέγονε καί ἠφανίσθη, καί οὕτω πρός τήν ἀπό τοῦ Θεοῦ εὐλογίαν ἐπανήλθομεν; ἐν τίνι δέ τάς ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας, αἵ κατά τῆς ἡμετέρας φύσεως ἐκ τοῦ ξύλου τῆς παρακοῆς χώραν ἔλαβον, ὁ Χριστός ἀπεξεδύσατο καί τελείως ἀπώσατο, καί θριαμβεύσας κατῄσχυνε, καί οὕτως ἡμεῖς τήν ἐλευθερίαν ἀντελάβομεν; ἐν τίνι τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λέλυται, καί ἡ πρός τόν Θεόν ἡμῶν ἔχθρα κατήργηται καί τεθανάτωται; καί διά τίνος ἀπεκατηλλάγημεν πρός τόν Θεόν καί τήν πρός αὐτόν εἰρήνην εὐηγγελίσθημεν, οὐκ ἐν τῷ Σταυρῷ καί διά τοῦ Σταυροῦ; Ἀκουέτωσαν τοῦ ἀποστόλου, τοῖς μέν Ἐφεσίοις γράφοντος, «ὁ Χριστός ἐστιν ἡ εἰρήνη ὑμῶν, ὁ τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας, ἵνα τούς δύο κτίσῃ ἐν ἑαυτῷ εἰς ἕνα καινόν ἄνθρωπον, ποιῶν εἰρήνην, καί ἀποκαταλλάξῃ τούς ἀμφοτέρους ἐν ἑνί σώματι τῷ Θεῷ διά τοῦ Σταυροῦ, ἀποκτείνας τήν ἔχθραν ἐν αὐτῷ»˙ Κολασσαεῦσι δέ, «νεκρούς ὄντας τοῖς παραπτώμασι καί τῇ ἀκροβυστίᾳ τῆς σαρκός ὑμῶν συνεζωοποίησεν ὑμᾶς ἐν αὐτῷ, χαρισάμενος ἡμῖν πάντα τά παραπτώματα, ἐξαλείψας τό καθ᾿ ἡμῶν χειρόγραφον τοῖς δόγμασιν, ὅ ἦν ὑπεναντίον ἡμῖν, καί αὐτό ᾖρεν ἐκ τοῦ μέσου προσηλώσας αὐτό τῷ Σταυρῷ, καί ἀπεκδυσάμενος τάς ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παρρησίᾳ θριαμβεύσας αὐτάς ἐν αὐτῷ».

(σελ. 322) Οὐ τιμήσωμεν οὖν ἡμεῖς, οὐδέ χρησώμεθα τῷ θείῳ τούτῳ τροπαίῳ τῆς κοινῆς τοῦ γένους ἐλευθερίας, ὅ καί μόνον φαινόμενον, τόν μέν ἀρχέκακον ὄφιν φυγαδεύει καί θριαμβεύει καί καταισχύνει, τήν ἧτταν καί τήν θραῦσιν ἀνακηρύττον αὐτοῦ, δοξάζει δέ καί μεγαλύνει Χριστόν, τήν αὐτοῦ νίκην ἀναφαῖνον τῷ κόσμῳ; Καί μήν εἴπερ ὁ Σταυρός παροπτέος, ὡς ἐν αὐτῷ τοῦ Χριστοῦ τόν θάνατον ὑπομείναντος, οὐδ᾿ ὁ θάνατος ἔσται σεπτός καί σωτήριος. Πῶς οὖν κατά τόν ἀπόστολον εἰς τόν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν; Πῶς δέ καί τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ ἐσόμεθα, εἴπερ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ; Ἄλλωστε εἰ μέν τις ἦν ὁ προσκυνῶν σταυροῦ σχῆμα, μή ἐπιγεγραμμένον ἔχον τό δεσποτικόν ὄνομα, δικαίως ἄν ἐνεκαλεῖτο παρά τό δέον ποιῶν˙ ἐπεί δέ «ἐπί τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ πᾶν γόνυ κάμψει, ἐπουρανίων καί ἐπιγείων καί καταχθονίων», τοῦτο δέ τό προσκυνητόν ὄνομα ὁ Σταυρός ἐπιφέρει, πόσης παραφροσύνης μή κάμπτειν γόνυ τῷ Σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ;

Ἀλλ᾿ ἡμεῖς καί τάς καρδίας σύν τοῖς γόνασι κλίναντες, δεῦτε προσκυνήσωμεν μετά τοῦ ψαλμῳδοῦ καί προφήτου Δαβίδ εἰς τόν τόπον οὗ ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ καί οὗ συνεκτικαί τοῦ παντός ἐξηπλώθησαν χεῖρες καί οὗ τό ζωαρχικόν δι᾿ ἡμᾶς ἐξετάθη σῶμα, καί, προσκυνοῦντες ἐν πίστει καί ἀσπαζόμενοι, δαψιλῆ τόν ἐκεῖθεν ἁγιασμόν καί ἀρυώμεθα καί φυλάττωμεν˙ ὡς ἄν καί κατά τήν ὑπερδεδοξασμένην μέλλουσαν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, αὐτόν προηγούμενον ἰδόντες ἐν δόξῃ (σελ. 324) ἀγαλλιασώμεθα καί σκιρτήσωμεν ἄληκτα, τῆς ἐκ δεξιῶν στάσεως καί τῆς ἐπηγγελμένης μακαρίας φωνῆς καί εὐλογίας ἐπιτυχόντες, εἰς δόξαν τοῦ κατά σάρκα δι᾿ ἡμᾶς σταυρωθέντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.

Ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα, σύν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρί καί τῷ παναγίῳ καί ἀγαθῷ καί ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.