῾Η πίστη δίνει ὀμορφιά στό λόγο, τοῦ χαρίζει εὐκαμψία καί ἐλαστικότητα, τοῦ ἀνοίγει ὁρίζοντες, τοῦ δίνει φτερά πνευματικά. ῾Η πίστη θεοποιεῖ τό λόγο. ῾Ο θεοποιημένος λόγος εἶναι ἡ μεγαλύτερη καταξίωση τῆς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ πού ἔχει μέσα του ὁ ἄνθρωπος. ᾿Αντίθετα, ὁ φυσικός λόγος, ὅταν δέν ἐμπνέεται ἀπό τήν πίστη καί δέν ζεῖ στή διάσταση τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, παρά τήν ἄλλη ἀξία πού ἔχει γιά τήν ἐπίγεια ζωή τοῦ ἀνθρώπου, ὑπάρχουν στιγμές πού γίνεται πιεστικός, μονομερής καί μονόπλευρος, ἐγκλωβίζει τήν ὕπαρξη στά στεγανά του διαμερίσματα, φορτίζει τό πνεῦμα μέ ἀγωνία καί ἄγχος καί τό τυραννεῖ μπροστά σέ φλέγοντα ὑπαρξιακά προβλήματα, τά ὁποῖα ἀδυνατεῖ ὁ ἴδιος νά ἐξηγήσει ἤ νά ἐπιλύσει. ῞Οσο δέν μπορεῖ νά ζήσει ἡ κτίση χωρίς τόν Θεό, ἄλλο τόσο δέν μπορεῖ νά ζήσει καί ὁ λόγος χωρίς τό φωτισμό καί τή δύναμη τῆς πίστεως.

Οἱ δογματικές τῆς πίστεως ἀλήθειες εἶναι φορτισμένες μέ ἱεροπρέπεια πού ἁρμόζει στόν Θεό καί τά πράγματα τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἀλήθειες ἱερές. ῾Ο πιστός τίς ἀγαπᾶ καί τίς σέβεται. Τίς κρύβει βαθιά στήν ψυχή του. Δέν τίς κοινοποιεῖ εὐκαίρως ἀκαίρως. ῞Οπως τούς ὑλικούς του θησαυρούς ὁ ἄνθρωπος τούς φυλάσσει σέ μέρη ἀπόκρυφα, ὥστε νά μήν εἶναι ἔκθετοι σέ κοινή θέα καί στήν ἐπιβουλή τῶν ἀνθρώπων, ἔτσι καί ὁ πιστός τά δόγματα τῆς πίστεώς του τά χώνει βαθιά στά ἀπόκρυφα ταμεῖα τῆς ψυχῆς του. Δέν τά κοινοποιεῖ στούς «χοίρους»37, οὔτε τά δίνει στούς κύνες (μεταφορικά οἱ ἀκάθαρτοι, οἱ σκληροί καί οἱ πωρωμένοι ἄνθρωποι), γιατί ὑπάρχει κίνδυνος νά διασυρθοῦν ἀπό τούς ἀνθρώπους αὐτούς καί νά ποδοπατηθοῦν καί παράλληλα νά ἐκτεθοῦν σέ κίνδυνο κακοποιήσεως αὐτοί πού τίς πιστεύουν καί κάνουν λόγο γι᾿ αὐτές38.

Τά δόγματα τῆς πίστεως οἱ ἐνσυνείδητοι χριστιανοί τά δέχονται ἀπολυπραγμόνητα, μέ ταπείνωση καί ἀφελότητα καρδίας. Δέν ἀναλύονται σέ ἀτέρμονες σχολαστικές καί ἄκαρπες συζητήσεις γύρω ἀπό αὐτά, ὅπως οἱ Φαρισαῖοι παλαιά ἀνελύοντο σέ ἀτελεύτητες ἔριδες καί μάχες νομικές39 (γύρω ἀπό τά ζητήματα τοῦ μωσαϊκοῦ Νόμου), μέ ἀποτέλεσμα νά ἐπιφέρουν σύγχυση καί νά βλάπτουν τά μέλη τῆς ἰουδαϊκῆς συναγωγῆς. ᾿Ανακύπτει ὅμως τό ἐρώτημα· δέν πρέπει νά συζητᾶ ὁ πιστός τά δόγματα τῆς πίστεώς του; ᾿Ασφαλῶς καί πρέπει, γιατί ὡς γνωστικό ὑποκείμενο δέν μπορεῖ νά ἀποφύγει τή συζήτηση –ἔτσι ἄλλωστε εἶναι πλασμένος ἀπό τόν Θεό– καί παράλληλα θά παραστεῖ ἀνάγκη νά τίς ἀναπτύξει στό κατηχητικό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας καί νά τίς δικαιώσει κατά τῆς ἐπιθέσεως τῶν αἱρετικῶν καί τῶν ἐχθρῶν τῆς πίστεως γενικότερα. Τό ἔργο αὐτό φυσικά προϋποθέτει μελέτη καί ἔρευνα, αὐτό δέ ἀποτελεῖ καί τό ἀντικείμενο τῆς ἐπιστήμης τῶν Δογμάτων, πού εἶναι ἡ σπονδυλική στήλη τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. ῾Η ἔρευνα δέν ἀπαγορεύεται στό γνωστικό πεδίο τῆς πίστεως, οὔτε ὅμως καί ἐπιτρέπεται ἀδεῶς, χωρίς ὅρους καί προϋποθέσεις. Τό «πίστευε καί μή ἐρεύνα», ὅσο καί τό ἀντίθετό του «ἐρεύνα καί πίστευε», ἐκφράζοντα μονομερῶς τήν ἀλήθεια, καί ἐπιτρέπονται καί ἀπαγορεύονται, ἀνάλογα μέ τή φύση τῆς ἔρευνας πού διεξάγεται γύρω ἀπό τίς ἀλήθειες τῆς πίστεως. ῾Ο ὀρθός λόγος θά μελετήσει τά δογματικά ζητήματα μέχρις ἑνός ὅμως ὁρίου, ὡς ἐκεῖ πού φτάνει ἡ φυσική του ἀντοχή. ῞Οταν ἐξαντλήσει τό ὅριο αὐτό, θά παύσει νά ἐρευνᾶ αὐτό πού ὑπερβαίνει τή δυνατότητά του, τό ἄρρητο μυστήριο τοῦ Θεοῦ40. Θά παύσει δέ νά ἐρευνᾶ, ὄχι γιατί δέν θέλει, ἀλλά γιατί δέν ἀντέχει στό ἄνισο ἐγχείρημα, παραδίδοντας τή σκυτάλη στήν πίστη γιά νά συνεχίσει ἐκείνη τήν ὑψοποιό ἀνάβαση. ῾Η πίστη ἀφ᾿ ἑτέρου δέν θά ἀποσκυβαλίσει τήν ἔρευνα. Δέν ἔχει τό δικαίωμα νά ἐξοστρακίσει τή γνωστική ἱκανότητα καί τήν ἔφεση πρός ἔρευνα πού εἶναι κινήσεις ἔμφυτες στόν ἄνθρωπο. Ποιάν ὅμως ἔρευνα θά ἐπιτρέψει; Τήν ἔρευνα φυσικά πού ἁρμόζει στό ἀντικείμενό της. Τό «ἐρευνᾶτε τάς Γραφάς»41 πού εἶπε γιά τήν περίπτωση ὁ Κύριος, ἐκφράζει ἀξιωματικά τήν ἀλήθεια τοῦ πράγματος. ῾Ο πιστός πρέπει νά ἐρευνᾶ ὅ,τι ἀπεκάλυψεν ὁ Θεός καί εἶναι ταμιευμένο στίς ἅγιες Γραφές καί γενικότερα στίς πηγές τῆς πίστεώς του. Μέ τόν τρόπον αὐτό θά πληροφορηθεῖ αὐθεντικῶς γι᾿ αὐτό πού πρέπει νά δέχεται καί γι᾿ αὐτό πού πρέπει ν᾿ ἀπορρίπτει· θά μορφώσει ἀκριβῆ εἰκόνα τοῦ περιεχομένου τῆς πίστεώς του· θά γίνει ἐνσυνείδητος πιστός καί μέ τό ζωοποιό πνεῦμα τῶν Γραφῶν θά μορφώσει τόν Χριστό μέσα του, ὡριμάζοντας στά μέτρα τῆς πνευματικῆς του τελειώσεως. ῾Οποιαδήποτε ἄλλη ἔρευνα πού προέρχεται ἀπό ἁπλή περιέργεια, ἀπό πεῖσμα καί συζητητική διάθεση καί πού δέν συμβάλλεται στήν πνευματική πρόοδο τοῦ ἐρευνῶντος ὑποκειμένου καί ζημιώνει τήν ἀρετή του, ἡ πίστη τήν καταδικάζει.

Τά δόγματα, ὡς αὐθεντική συμπερίληψη τοῦ περιεχομένου τῆς πίστεως, εἶναι βιώματα θεόληπτα στήν πιστεύουσα ψυχή. Δέν εἶναι ἁπλές διανοητικές προτάσεις καί κατασκευάσματα ἐγκεφαλικά. ῾Ο πιστός ζεῖ τή θεία ἀλήθεια σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς ὑπάρξεώς του. Γνωρίζει μορφολογικά τό περιεχόμενό της καί βιώνει χαρισματικά τήν οὐσία της στά ἄδυτα τῆς καρδίας του. Εἶναι ὁ ἀνεκτίμητος θησαυρός του, τό «ἕν οὗτινος ἐστι χρεία»42. Τό θησαυρό του δέ αὐτό, ἄν καί τόν ἔχει σέ σκεύη ὀστράκινα43, τόν ἀγαπᾶ καί τόν ὑπερασπίζεται, ὅταν αὐτός κινδυνεύει. ῾Η ᾿Ορθ. Καθολική ᾿Εκκλησία ὑπῆρξε πάντοτε εὐαίσθητη στό σημεῖο αὐτό. Ζώντας ὑπαρξιακά τή γνησιότητα τοῦ δόγματός της καί ἀπαλλαγμένη ἀπό τό στεῖρο πνεῦμα τοῦ ὀρθολογισμοῦ καί τοῦ φιλελεύθερου ὑποκειμενισμοῦ πού μαστίζει συμπαγεῖς μάζες τοῦ δυτικοῦ χριστιανισμοῦ, εἶδε στό δόγμα της τήν πεμπτουσία τῆς ἀλήθειάς της καί τήν κεντρική στιγμή τοῦ λυτρωτικοῦ ἔργου της. Μέ αὐτό τό πνεῦμα βαθιά χαραγμένο στήν οὐσία της, δέν δίστασε νά καταπολεμήσει σθεναρῶς τίς ποικιλώνυμες αἱρέσεις, πού δέν διέστρεφαν ἁπλῶς τήν ἀλήθειά της, ἀλλ᾿ ἔθεταν σέ κίνδυνο καί τό λυτρωτικό ἔργο της. ῾Η αἵρεση γι᾿ αὐτήν ἰσοδυναμεῖ μέ πνευματικό θάνατο, μέ ἀναίρεση τοῦ σκοποῦ καί τῆς ὑπάρξεώς της. ῾Η ᾿Ορθοδοξία, ὅπως καί ὁ ὅρος φανερώνει, εἶναι ἡ ᾿Εκκλησία τοῦ ὀρθοῦ δόγματος καί κατ᾿ ἐπέκταση τοῦ γνησίου πνεύματος τοῦ Εὐαγγελίου, ὅπως τό βίωσε ἀπ᾿ ἀρχῆς τό ἀρχαιοπαράδοτο ἦθος της. Εἶναι ᾿Ορθοδοξία καί ὀρθοπραξία.