ΑΡΘΡΟΝ ΟΓΔΟΟΝ

«Καί εἰς τό Πνεῦμα τό ἅγιον, τό κύριον, τό ζωοποιόν, τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον, τό σύν Πατρί καί Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καί συνδοξαζόμενον, τό λαλῆσαν διά τῶν προφητῶν».

Μετά τά δύο πρῶτα πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος, τό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἐκθέτει στό παρόν ἄρθρο του τήν πίστη τῆς ᾿Εκκλησίας στό τρίτο πρόσωπο τῆς Τριαδικῆς Θεότητος, τό Πνεῦμα τό ἅγιον.

«Καί εἰς τό Πνεῦμα τό ἅγιον, τό κύριον, τό ζωοποιόν».

Τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἶναι ὁμοούσιο μέ τόν Πατέρα, στόν ἴδιο βαθμό πού ὁμοούσιος εἶναι καί ὁ Υἱός. ῾Η Σύνοδος ἀποφεύγει ν᾿ ἀναφέρει στόν ὅρο της τήν ὁμοουσιότητα αὐτήν, ἴσως γιά ν᾿ ἀποφύγει ἀναζωπύρωση τῶν παθῶν πού προηγήθηκαν κατά τήν Α´ Οἰκουμενική Σύνοδο γύρω ἀπό τήν σχέση τοῦ Υἱοῦ πρός τόν Πατέρα («ὁμοούσιον τῷ Πατρί»). ῾Ως γνωστόν, ὁ ῎Αρειος, παράλληλα μέ τή θεότητα τοῦ Λόγου, ἀπέρριπτε καί τή θεότητα τοῦ παναγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο θεωροῦσε ὁμοίως κτίσμα τοῦ Πατρός. Τό ἴδιο ἐπαναλάμβανε καί ὁ Μακεδόνιος, πατριάρχης Κων/πόλεως. Γιά ν᾿ ἀντικρούσει τήν κακοδοξία αὐτή πού δέν ἦταν μικρότερη τῆς ἀρειανικῆς, ἡ ᾿Εκκλησία συνεκάλεσε τή Β´ Οἰκουμενική της Σύνοδο στήν Κων/πολη τό 381289, τόν ὅρο τῆς ὁποίας, πού εἶναι ἀρκετά συνεπτυγμένος καί περιεκτικός, θά ἐξετάσουμε στή συνέχεια.

῞Οτι τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἶναι πλήρης καί τέλειος Θεός ἀποτελεῖ πίστη πού μαρτυρεῖται πλούσια στήν ἁγ. Γραφή. Στίς Πράξεις τῶν ᾿Αποστόλων (5, 3-4), ὅπου ἱστορεῖται ἡ ἀπάτη τοῦ χριστιανικοῦ ζεύγους ᾿Ανανία καί Σαπφείρας, τονίζεται ρητῶς ὅτι ὁ ᾿Ανανίας μέ τό ψεῦδος του δέν ἐξαπάτησε ἄνθρωπο κοινό, ἀλλά τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τόν ἴδιο τόν Θεό· «οὐκ ἐψεύσω ἀνθρώποις, ἀλλά τῷ Θεῷ»290. Λόγος περί τῆς θεότητος τοῦ ἁγ. Πνεύματος γίνεται καί σέ ὅλα τά χωρία ἐκεῖνα, στά ὁποῖα τό Πνεῦμα συμπαρατίθεται, ὡς ἴδιο πρόσωπο, μαζί μέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό· Ματθ. 28, 19· «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος». 2 Κορ. 13, 13· «῾Η χάρις τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος μετά πάντων ὑμῶν». 1 Κορ. 16, 22-24, κ.ἄ.

῾Ο ῞Ορος τῆς Συνόδου ἀποκαλεῖ τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ «ἅγιον». ῾Η ἁγιότητα εἶναι κορυφαία ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ. Τό δέ Πνεῦμα, ὡς ὁμοούσιο μέ τόν Πατέρα, εἶναι καί αὐτό στόν ἴδιο βαθμό ἅγιο. ῾Οποιεσδήποτε ἀτέλειες πού παρατηροῦνται στή φυσική καί τήν ἠθική τάξη τῶν κτισμάτων, εἶναι ξένες πρός τή φύση του. Δέν εἶναι δέ μόνον ἅγιο, ἀλλά καί παρεκτικόν ἁγιότητος. Μέ τήν ἁγιότητά του συγκροτεῖ τήν ἁγιότητα τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Η ἁγιαστική χάρη του συγκρατεῖ τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἁγιάζει τούς πιστούς καί τούς συνάπτει μέ τή θεότητα. Εἶναι πηγή χαρισμάτων μέ τά ὁποῖα συνέχει καί ζωοποιεῖ τήν ᾿Εκκλησία.

῾Ως πλήρης καί τέλειος Θεός τό Πνεῦμα εἶναι «κύριον καί ζωοποιόν». Εἶναι κύριον, στό ἴδιο μέτρο πού ἀποκαλεῖται στό Σύμβολο κύριος καί ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός· «Καί εἰς ἕνα Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν». ῾Η κυριότητα αὐτή εἶναι ἀπόρροια τῆς ἰσοτιμίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος μέ τά ἄλλα πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος. Εἶναι δέ κυριότητα ἀπόλυτη. Καμία ἄλλη ὑπαρκτή δύναμη δέν μπορεῖ νά τήν ἀνακόψει ἤ νά τήν ἐπισκιάσει, γιατί ὅλα τά ὄντα εἶναι πλασμένα στήν ἄκτιστη χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, συνέχονται καί συγκρατοῦνται σ᾿ αὐτήν καί ζωοποιοῦνται, κατευθυνόμενα στόν τελικό προορισμό τους. ῎Εξω ἀπό τή χάρη τοῦ ἁγ. Πνεύματος τίποτε τό κτιστό δέν ὑπάρχει, ἐκτός ἀπό τό κακό καί τήν ἁμαρτία, τά ὁποῖα ὅμως δέν εἶναι ὄντα ὑπαρκτά· εἶναι «μή ὄντα». ᾿Από τό ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται κάθε οὐσίωση καί ζωή, ἡ ὕπαρξη τόσο ἡ φυσική ὅσο καί ἡ πνευματική.

Σέ ὡραιότατους ποιητικούς τόνους καί μέ ἐμβρίθεια θεολογική τίς πιό πάνω ἀλήθειες τονίζουν οἱ ᾿Αναβαθμοί, τούς ὁποίους ἡ ᾿Εκκλησία μας ψάλλει στόν ῎Ορθρο κάθε Κυριακή, σύμφωνα μέ τήν τάξη τῆς Παρακλητικῆς.

Θά ἦταν χρήσιμο γιά τό θέμα μας νά δοῦμε τί λέγουν σχετικά οἱ ἀξιοθαύμαστοι αὐτοί ἐκκλησιαστικοί ὕμνοι.

᾿Αναβαθμοί Α´ ῎Ηχου.

«῾Αγίῳ Πνεύματι, τιμή καί δόξα, ὥσπερ Πατρί, ἅμα καί Υἱῷ· διά τοῦτο ᾄσωμεν τῇ Τριάδι μονοκρατορίᾳ».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα ἁρμόζει τιμή καί δόξα, ὅπως ἁρμόζει στόν Πατέρα καί τόν Υἱό. Γι᾿ αὐτό ἄς ἀνυμνήσουμε τό ἕνα καί μοναδικό κράτος τῆς Τριάδος).

«῾Αγίῳ Πνεύματι, πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται, παλινδρομοῦσα εἰς τό πρῶτον· ἰσοσθενές γάρ ἐστι Πατρί καί Λόγῳ».

[Μέ τή δύναμη τοῦ ἁγ. Πνεύματος ὁλόκληρη ἡ κτίση γίνεται καινούργια, ἐπιστρέφουσα στήν πρώτη της (προπτωτική) κατάσταση· διότι (τό Πνεῦμα) ἔχει ἴση δύναμη μέ τόν Πατέρα καί τόν Λόγο].

«῾Αγίῳ Πνεύματι, τιμήν, προσκύνησιν, δόξαν καί κράτος, ὡς Πατρί τε ἄξιον, καί τῷ Υἱῷ δεῖ προσφέρειν· Μονάς γάρ ἐστιν ἡ Τριάς τῇ φύσει, ἀλλ᾿ οὐ προσώποις».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα ἀξίζει νά προσφέρουμε τιμή, προσκύνηση, δόξα καί κράτος, ὅπως ἀξίζει νά τά προσφέρουμε στόν Υἱό καί τόν Πατέρα. Διότι ἡ Τριάς εἶναι μονάδα κατά τήν οὐσία καί ὄχι κατά τά πρόσωπα).

᾿Αναβαθμοί Β´ ῎Ηχου.

«῾Αγίῳ Πνεύματι, τό βασιλεύειν πέλει, τό ἁγιάζειν, τό κινεῖν τήν κτίσιν· Θεός γάρ ἐστιν, ὁμοούσιος Πατρί καί Λόγῳ».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα ὑπάρχει ἡ δύναμη νά βασιλεύει, νά ἁγιάζει καί νά θέτει σέ κίνηση τήν κτίση. Καί αὐτό, γιατί εἶναι τέλειος Θεός, ὁμοούσιος μέ τόν Υἱό καί τόν Πατέρα).

«῾Αγίῳ Πνεύματι, ζωαρχία καί γέρας· πάντα γάρ τά κτιστά, ὡς Θεός ὤν δυναμοῖ, συντηρεῖ ἐν Πατρί δι᾿ Υἱοῦ δέ».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα πού εἶναι παρεκτικό ζωῆς, ἀνήκει τιμή καί σέβας. Διότι ὅλα τά κτιστά, ὡς Θεός ἀληθινός, τά γεμίζει μέ δύναμη καί τά συντηρεῖ «ἐν Πατρί δι᾿ Υἱοῦ δέ», δηλαδή σύμφωνα μέ τήν τάξη ἐνέργειας τῆς ἁγίας Τριάδος).

«῾Αγίῳ Πνεύματι, προσπηγάζει πᾶσα σοφία· ἔνθεν χάρις ᾿Αποστόλοις, καί τοῖς ἄθλοις, καταστέφονται Μάρτυρες καί προφῆται ὁρῶσιν».

[᾿Από τό ἅγιο Πνεῦμα πηγάζει κάθε σοφία· ἀπ᾿ αὐτό χορηγεῖται χάρη στούς ᾿Αποστόλους καί μέ τή δύναμή του ἀθλοῦν καί στεφανώνονται οἱ Μάρτυρες καί οἱ Προφῆτες βλέπουν (καί προαναγγέλουν) τά μέλλοντα].

᾿Αναβαθμοί Γ´ ῎Ηχου.

«῾Αγίῳ Πνεύματι, πᾶσα ἀγαθοδωρία, ὡς Πατρί καί Υἱῷ συναστράπτει· ἐν ᾧ τά πάντα ζεῖ καί κινεῖται».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως στόν Πατέρα καί τόν Υἱό, κάθε δωρεά ἀγαθή προέρχεται σάν φωτεινή λάμψη. Σ᾿ αὐτό τά πάντα ἔχουν ζωή καί κινοῦνται).

«῾Αγίῳ Πνεύματι, ἐνθεωρεῖται πᾶσα ἁγιότης, σοφία· οὐσιοῖ γάρ πᾶσαν κτίσιν· σύν Πατρί γάρ ἀνυμνεῖται καί τῷ Λόγῳ».

[Στό ἅγιο Πνεῦμα ὑπάρχει κάθε ἁγιότητα καί σοφία. Αὐτό δίνει οὐσία (ὑπόσταση) σέ κάθε κτιστή φύση. Διά τοῦτο ἀνυμνεῖται μαζί μέ τόν Πατέρα καί τόν Λόγο].

«῾Αγίῳ Πνεύματι, ὁ πᾶς πλοῦτος τῆς δόξης, ἐξ οὗ χάρις καί ζωή πάσῃ τῇ κτίσει· σύν Πατρί γάρ ἀνυμνεῖται καί τῷ Λόγῳ».

(Στό ἅγιο Πνεῦμα ὑπάρχει ὅλος ὁ πλοῦτος τῆς ἄκτιστης θείας δόξας. Αὐτό χορηγεῖ χάρη καί ζωή σ᾿ ὅλη τήν κτίση, ἀνυμνούμενο μαζί μέ τόν Πατέρα καί τόν Λόγο).

᾿Αναβαθμοί Δ´ ῎Ηχου.

«῾Αγίῳ Πνεύματι, πᾶσα ψυχή ζωοῦται καί καθάρσει ὑψοῦται λαμπρύνεται, τῇ Τριαδικῇ Μονάδι ἱεροκρυφίως».

[Στήν ἄκτιστη χάρη τοῦ ἁγ. Πνεύματος κάθε ψυχή λαμβάνει ζωή καί διά τῆς καθάρσεως (ἐκ τῆς ἁμαρτίας) ἀνυψώνεται πνευματικά καί λαμπρύνεται κατά τρόπο κρύφιο καί ἱερό στό φῶς τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἕνας καί τριαδικός συγχρόνως].