Οὔτε πάλιν εἶναι ψιλή, ὀνοματική διάκριση στή θεότητα, ὄνομα πού κατ᾿ οὐσίαν δέν λέγει τίποτε, εἶναι κενό περιεχομένου. ῾Η γέννηση εἶναι πραγματική ὑποστατική διάκριση, χωρίς αὐτό νά ἐπιφέρει σύνθεση καί κατατομή στήν οὐσία τῆς θεότητος. Δηλώνει τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ. ῞Οτι δηλαδή ὁ Υἱός ὑπάρχει, ἐπειδή γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα. Εἶναι διάκριση θεοπρεπής, ἀνεξιχνίαστη καί ἀνερμήνευτη.

῾Η γέννηση τοῦ Υἱοῦ εἶναι ἀΐδια. ῎Αν καί ὁ Υἱός δέν εἶναι ἄναρχος κατά τήν ἐκ τοῦ Πατρός προέλευση, εἶναι ἄναρχος κατά τήν ἄποψη τῆς χρονικῆς ἀρχῆς. ῾Η Σύνοδος ἐδῶ στοχεύει στήν ἀναίρεση τῆς κακοδοξίας τοῦ ᾿Αρείου, ὁ ὁποῖος, δεχόμενος τόν Υἱόν ὡς κτίσμα, ἀπέρριπτε τό ἄχρονο τῆς ὑπάρξεώς του, λέγοντας ὅτι δέν ὑπῆρχε πάντοτε καί δέν ὑπῆρχε προτοῦ δημιουργηθεῖ ἀπό τόν Πατέρα. Περισσότερα ὅμως περί αὐτοῦ στή συνέχεια τῆς ἐκθέσεώς μας. Δέν ἔχει, λοιπόν, χρονική ἀρχή ὁ Υἱός, εἶναι ἀΐδιος. ῎Αλλωστε οἱ χρονικές κατηγορίες καμιά σχέση δέν μποροῦν νά ἔχουν πρός τό ἀπειροτέλειο ὄν, τόν Θεό. Εἶναι κατηγορίες πού ἰσχύουν ἀποκλειστικά στό φυσικό κύκλο τῶν κτισμάτων. ῾Ο χρόνος ἄλλωστε δέν ὑπάρχει οὐσιαστικά. Εἶναι πλάσμα τῆς δικῆς μας φαντασίας, τό ὁποῖον ἐπινοοῦμε γιά νά σημαδέψουμε τήν κίνηση καί τήν ἐξέλιξη τῶν φυσικῶν κτισμάτων καί φυσικά τοῦ ἑαυτοῦ μας. Στό μεταφυσικό ὅμως πεδίο ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ τέτοιες κατηγορίες εἶναι ἐντελῶς περιττές καί ἄχρηστες. Δέν ὑπάρχει τό «πρότερον» καί τό «ὕστερον» στίς σχέσεις τῶν τριαδικῶν προσώπων. Μιά τέτοια ἰδέα καί ἀντιφατική εἶναι καί παράλογη. Διότι, πῶς θά ἦταν ὁ Θεός Πατήρ, ἄν δέν ὑπῆρχε πάντοτε ὁ Υἱός τοῦ ὁποίου ἐκεῖνος νά εἶναι Πατήρ; Τό ὑποστατικό ἰδίωμά του ἑπομένως τό ὀφείλει στή γέννηση τοῦ Υἱοῦ. Εἶναι Πατήρ ἐνόσω γεννᾶ τόν Υἱό. Χωρίς τή γέννηση θά κατέρρεε καί τό δικό του ὑποστατικό ἰδίωμα. Θά ἔχανε τήν πατρότητά του καί σέ τελική ἀνάλυση θά καταστρεφόταν καί ἡ δική του ἔννοια. Τά πρόσωπα τῆς Τριαδικῆς θεότητος συνυπάρχουν ἀϊδίως στήν ἄπειρη οὐσία τοῦ Θεοῦ. «῞Αμα Πατήρ, ἅμα Υἱός, ἅμα καί Πνεῦμα ἅγιον», χωρίς μεσότητες, ἀποστάσεις καί χρονικά διαστήματα. ῞Ενα ἑνιαῖο ὅλον, συνεχές καί ἀδιαχώριστο.

Τήν ἀϊδιότητα τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ ἐκφράζει ὁ χρονικός προσδιορισμός «πρό πάντων τῶν αἰώνων». Πρίν ἀπό κάθε ἀρχή, χωρίς ἀφετηρία χρονική. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει ν᾿ ἀποκλείσουμε τή θεωρία περί διπλῆς γεννήσεως τοῦ Λόγου, τήν ὁποίαν ἐδίδαξαν ὡρισμένοι ᾿Απολογητές στήν ἀρχαιότητα119. ῞Οτι δηλαδή ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ γεννᾶται σέ δύο φάσεις ἀπό τόν Πατέρα· μίαν ὡς ἐνδιάθετος Λόγος, ὑπάρχων ἐσωτερικῶς στόν Θεό, καί μίαν ὡς προφορικός, προβαλλόμενος πρός τά ἔξω ἀπό τόν Πατέρα, διά νά πραγματοποιήσει τή δημιουργία. ῾Η θεωρία αὐτή, θέτουσα σέ ἀμφιβολία τήν ἀϊδιότητα τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, εἶναι πολύ ἐπικίνδυνη, καταλήγουσα –ὡς καί κατέληξε– στόν ᾿Αρειανισμό. Γι᾿ αὐτό καί δέν βρῆκε εὐρύτερη ἀπήχηση στή συνείδηση τῆς ᾿Εκκλησίας. ῞Οτι φυσικά μέσῳ τοῦ Υἱοῦ δημιουργήθηκαν τά ὄντα, εἶναι δίδαγμα πίστεως ὑγιές. Αὐτό ὅμως καμιά σχέση δέν μπορεῖ νά ἔχει μέ τή γέννηση τοῦ Λόγου, ἡ ὁποία εἶναι ἄσχετη μέ τή δημιουργική βουλή τοῦ Θεοῦ, ἀποτελοῦσα ἐσωτερικήν ἀναγκαιότητα στήν οὐσία τοῦ Θεοῦ.

Στό σημεῖοναὐτό, πρίν προβοῦμε στήν ἐξέταση καί τῆς ὑπόλοιπης περί Χριστοῦ διδασκαλίας τοῦ παρόντος ἄρθρου, καλόν θά εἶναι νά δοῦμε ποιά ἦταν ἡ αἱρετική διδασκαλία τοῦ ᾿Αρείου120, ἡ ὁποία ἔγινεν ἀφορμή συγκλήσεως τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.

Κατά τόν ῎Αρειο, μόνον ὁ Θεός Πατήρ εἶναι ἀγέννητος, ἄναρχος καί αἰώνιος, αἴτιος καί δημιουργός ὅλων τῶν ὄντων πού βρίσκονται ἔξω ἀπό αὐτόν, τά ὁποῖα εἶναι κτίσματα δικά του στό χρόνο. Σ᾿ αὐτά περιλαμβάνεται καί ὁ Υἱός. Στήν ἀρχήν ὑπῆρχε μονάχα ὁ Θεός· δέν ὑπῆρχαν ἀκόμη ὁ Λόγος καί ἡ Σοφία του. Κατόπιν, θέλοντας νά δημιουργήσει τά ὄντα, ἔπλασε κάποιον πού ὀνόμασε Λόγον καί Σοφίαν καί Υἱόν, ὥστε μέσῳ αὐτοῦ νά δημιουργήσει ὅλους ἐμᾶς. Δέν θά ὑπῆρχε φυσικά ὁ Υἱός, σέ περίπτωση πού ὁ Θεός δέν ἤθελε νά μᾶς δημιουργήσει. Συνεπῶς ὁ Θεός δέν ἦταν πάντοτε Πατήρ, οὔτε ὁ Υἱός ὑπῆρχεν ἀπό τήν ἀρχή, ἀλλά πλάστηκε καί αὐτός ἀπό τό μηδέν, κατά τόν ἴδιο τρόπο πού πλάστηκαν καί τά ὑπόλοιπα ὄντα. ῾Ο ῎Αρειος ἔλεγε· «῏Ην ποτε (ὁ Υἱός) ὅτε οὐκ ἦν καί οὐκ ἦν πρίν γένηται, ἀλλ᾿ ἀρχήν τοῦ κτίζεσθαι ἔσχε καί αὐτός». ῾Ο Υἱός πλάστηκε μέ τό θέλημα καί τή βουλή τοῦ Θεοῦ καί διά τοῦτο εἶναι «κτίσμα καί ποίημα», «κτίσμα ὅμως Θεοῦ τέλειον».

῾Ο Υἱός συνεπῶς δέν εἶναι ἴδιος μέ τόν Πατέρα. Δέν εἶναι ἀληθινός «κατά φύσιν» Θεός, ἀλλ᾿ ἔγινε Θεός μόνο «κατά μετοχήν χάριτος». ῾Η φύση του δέν εἶναι ἡ αὐτή μέ τήν οὐσία τοῦ Πατρός, οὔτε εἶναι φύσει ἀληθινός Λόγος τοῦ Πατρός, ἀλλά εἶναι ἕνα τῶν ποιημάτων καί γενητῶν, καταχρηστικῶς μόνον λεγόμενος Λόγος τοῦ Θεοῦ. Εἶναι δέ ἀνόμοιος μέ τήν οὐσία καί τήν ἰδιότητα αὐτοῦ πού τόν ἐγέννησε.

Διά τοῦτο ὁ Υἱός δέν εἶναι ἄτρεπτος ὅπως ὁ Πατήρ, ἀλλά τρεπτός, μένοντας στό ἀγαθό μόνο μέ τή δύναμη τοῦ αὐτεξουσίου του. ῾Ο Θεός, προβλέποντας ὅτι ὁ Υἱός ἔμελλε νά γίνει καλός, τόν προώρισε σ᾿ αὐτό, πού κατόπιν, ὡς ἄνθρωπος, πέτυχε μέ τή δική του ἀρετή. ᾿Από τήν ἄλλη μεριά ὁ Υἱός, ὡς κτίσμα πεπερασμένο καί ἔγχρονο, δέν μπορεῖ νά γνωρίσει τόν ἄπειρο Θεό. Δέν γνωρίζει τόν Πατέρα ἀκριβῶς, οὔτε τόν βλέπει ὅπως εἶναι, ἀλλ᾿ οὔτε καί τόν κατανοεῖ. Διότι, πλασμένος στό χρόνο, ἀδυνατεῖ νά γνωρίσει τόν ἄπειρο καί ἄναρχο. Τά ἴδια ἔλεγε ὁ ῎Αρειος καί γιά τό Πνεῦμα τό ἅγιον.

᾿Επίκεντρο τῆς διδασκαλίας ἦταν –ὅπως βλέπουμε– ἡ ἄρνηση τῆς θεότητος τοῦ Λόγου. ῾Ο ῎Αρειος δέν μποροῦσε νά δεχτεῖ δύο ἀγέννητα. Σ᾿ αὐτό τόν ἐμπόδιζαν οἱ φιλοσοφικές προκαταλήψεις του. ᾿Αγέννητος εἶναι μονάχα ὁ Θεός. ῞Ο,τι ἄλλο ὑπάρχει ἔξω ἀπό αὐτόν εἶναι ποίημα, κτίσμα δικό του στό χρόνο. Οὔτε ὁ Υἱός οὔτε τό Πνεῦμα τό ἅγιον ἐξαιροῦνται ἀπό τόν κανόνα αὐτόν. ῾Ο Λόγος, ὡς δημιούργημα, εἶναι ἀπό τή φύση του ἀλλοιωτός καί τρεπτός. Δέν ἔχει σημασίαν ἄν εἶναι τό τελειότερο τῶν κτισμάτων. Σημασίαν ἔχει ὅτι εἶναι ξένος τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός, περιορισμένος καί πεπερασμένος. Οἱ δοξασίες αὐτές κατέσκαβαν τίς βάσεις πάνω στίς ὁποῖες στηριζόταν τό οἰκοδόμημα τῆς πίστεως, ἐκθεμελίωναν τήν ᾿Εκκλησία, καί ἔκοβαν τίς ρίζες τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀκλόνητα χτισμένος στήν πέτρα τῆς πίστεως στή θεότητα τοῦ ἱδρυτῆ του.

῾Η Α´ Οἰκουμενική Σύνοδος ἀντιμετώπισε σθεναρά τόν ᾿Αρειανισμό. ῎Ας παρακολουθήσουμε τίς δογματικές διατυπώσεις της.