Πολύ δέ περισσότερο, ὅταν τροφή τῆς ψυχῆς δέν εἶναι ὁ ἄρτος τοῦ Θεοῦ, ὁ πυρωμένος στό καμίνι τῆς χάριτος, ἀλλά τά ξυλοκέρατα τῆς ἁμαρτίας, ἡ χοιρώδης καί ἀκάθαρτη τροφή. Τή συντήρηση τῆς ψυχῆς μέ τή δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ στή διάσταση τῆς θείας βασιλείας ὁ Σωτήρ ἀνύψωσε σέ κορυφαία ἐπιδίωξη τοῦ βίου· «ζητεῖτε δέ πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καί ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν»482. Κατά δεύτερο λόγο, ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά πεινᾶ καί νά διψᾶ τήν κοινωνική δικαιοσύνη, πού εἶναι μεγάλη χριστιανική ἀρετή, ἀναφερόμενη στή σωστή σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό συνάνθρωπο. ῾Η δικαιοσύνη, ὡς σεβασμός καί ἀπονομή τοῦ ἀνήκοντος στόν πλησίον στήν ὁποιαδήποτε μορφή του, ξεκινᾶ ἀπό τήν ἰδέα τῆς συναδελφώσεως τῶν ἀνθρώπων, ἀπό τό γεγονός ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὡς παιδιά τοῦ ἑνός Θεοῦ, κουβαλοῦν μέσα τους τήν ἴδια φύση, εἶναι ἴσοι μεταξύ τους καί ἀδελφοί κάτω ἀπό τήν ἴδια στοργική ἀγάπη τοῦ Πατέρα καί ἑπομένως ἔχουν ἴσα δικαιώματα στή ζωή. ᾿Αριστοκρατισμοί κάθε λογῆς καθώς καί ἄνισες ταξικές καί κοινωνικές διαφορότητες καί διακρίσεις δέν προέρχονται ἀπό τόν Θεό. Εἶναι μορφώματα τῆς ἁμαρτωλότητος τῶν ἀνθρώπων. ῾Η ἀδικία ὡς καταπάτηση τοῦ δικαιώματος τοῦ πλησίον, εἶναι καταρράκωση τῆς προσωπικότητός του καί ὕβρη πρός τόν Θεό, εἰκόνα τοῦ ὁποίου εἶναι κάθε ἀδικούμενος ἄνθρωπος. Εἶναι δέ καί ἡ βασική αἰτία τόσων ἄλλων κακῶν, τά ὁποῖα δηλητηριάζουν τήν ὁμαλή συμβίωση τῶν ἀνθρώπων. ῾Ο γνήσιος μαθητής τοῦ Χριστοῦ, ὁ ταπεινός καί πρᾶος, οὐδέποτε θά ἀδικήσει τό συνάνθρωπό του, καταπατώντας τό δίκαιο καί τό μόχθο του καί ὅ,τι ἄλλο δικαιωματικά τοῦ ἀνήκει. Καί ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλά καί δραστήρια ἀγωνίζεται γιά τήν πάταξη κάθε μορφῆς ἀδικίας καί τήν προάσπιση τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων τῶν ἀνθρώπων, στίς ὅσες περιπτώσεις αὐτά καταπατοῦνται βάναυσα ἀπό τούς ἄλλους.

῾Η ἐλεημοσύνη ὡς προϋπόθεση τῆς μακαριότητος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τό περιεχόμενο τοῦ πέμπτου μακαρισμοῦ· «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες ὅτι αὐτοί ἐλεηθήσονται». ῾Ο ἄνθρωπος χωρίς τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι πλάσμα μετέωρο, ὕπαρξη πενιχρή καί ἄχρηστη. Κουβαλάει μέσα του πολλήν ἀθλιότητα καί δυστυχία. ῞Ολ᾿ αὐτά τά δημιουργεῖ στή ψυχή ἡ ἁμαρτία μέ τό πιεστικό ἄγχος καί τίς ἐνοχές της, μέ τήν αἴσθηση ὅτι τό πλάσμα εἶναι ἀποκομμένο ἀπό τόν Θεό, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ ζωτικός χῶρος του καί ἡ ὑπαρξιακή του νομοτέλεια. Σέ μιά τέτοια κατάσταση περιερχόμενος ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀπόλυτη ἀνάγκη τοῦ θείου ἐλέους γιά νά μπορέσει πραγματικά νά ζήσει. Καί τό ἔλεος αὐτό παρέχεται πλούσια ἀπό τόν Πατέρα. ῞Οπως ὅμως ὁ Θεός ἐλεεῖ τό πλάσμα του, ἔτσι καί τό πλάσμα, γιά νά λάβει τό θεῖον ἔλεος, πρέπει κι αὐτό νά ἀγαπᾶ καί νά ἐλεεῖ τό συνάνθρωπό του. Νά ἔχει ἀνοιχτή τήν καρδιά του ἕτοιμη νά δεχτεῖ μέσα της τόν πλησίον μέ ὅλες τίς περιστάσεις καί τίς ἀνάγκες του. Καί οἱ ἀνάγκες αὐτές σ᾿ ἕνα κόσμο τόσο ἀνταγωνιστικά σκληρό καί ἀνελέητο, εἶναι ποικιλόμορφες· λίγο ψωμί, λίγο νερό, ἕνα ροῦχο, λίγα χρήματα, δυό λόγια καλά, ἕνα χαμόγελο, μιά συμβουλή, μιά παραίνεση, μιά συμμετοχή στόν πόνο τοῦ πλησίον, μιά ὅποια βοήθεια στήν ἀνάγκη του. Δέν εἶναι δέ ἀνάγκη νά εἶναι κανείς πλούσιος γιά νά ἐλεήσει τό συνάνθρωπο. Λίγο ἀπό τό ὑλικό του ὑστέρημα καί λίγο ἀπό τό περίσσευμα τῆς καρδίας του εἶναι ἀρκετό γιά νά κάνει τόν ἄνθρωπο μέγα μπροστά στά μάτια τοῦ Θεοῦ. Πόσο ὄμορφη εἶναι, ἀλήθεια, ἡ ἀρετή τῆς ἐλεημοσύνης καί πόσο ὑψηλή! ᾿Ανεβάζει τόν ἄνθρωπο πολύ ψηλά, τόν κάνει «θεό»! Τό ἔλεος ἐπισπᾶται τό ῎Ελεος, ἐνῶ ἡ σκληράδα ὁδηγεῖ στήν ἀπώλεια καί τόν αἰώνιο πνευματικό θάνατο. Μέ τό μέτρο αὐτό θά κρίνει ὁ Θεός τόν κόσμο.

Στόν ἕκτο μακαρισμό ἡ καθαρότητα τῆς καρδίας ἀπαιτεῖται σάν προϋπόθεση νά δεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό· «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται». Μπορεῖ ὅμως ὁ ἄνθρωπος νά δεῖ τόν Θεό; Καί ἄν ναί, μέ ποίαν ἔννοιαν; Κατά τήν οὐσία του φυσικά ὁ Θεός –ὅπως πολλές φορές ἐτονίσαμε– δέν μπορεῖ νά γίνει ἐξωτερικά θεατός στόν ἄνθρωπο. Τοῦτο μπορεῖ νά γίνει μόνον μέ τή θεία ἐνέργεια, ἡ ὁποία εἶναι μεθεκτή καί κοινωνητή στά λογικά πλάσματα. ῾Ο ἄνθρωπος μπορεῖ νά δεῖ τή μακαρία δόξα τῆς Τριάδος ἤ τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Χριστοῦ, ἰδίως ὅταν βρίσκεται σέ κατάσταση νοερᾶς προσευχῆς. Γιά τήν ὅραση ὅμως αὐτή ἀπαιτεῖται μιά βασική προϋπόθεση· ἡ καθαρότητα τῆς καρδίας. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ καρδία γιά νά δεῖ τόν Θεό πρέπει προηγουμένως ν᾿ ἀπαλλαγεῖ ἀπό κάθε μολυσμό ἁμαρτίας, ὥστε ὁ νοῦς, ἤρεμος καί ἀθόλωτος ἀπό τό περικάλυμμα τῶν παθῶν, νά δεῖ τό μακάριο φῶς πού εἶναι τό φυσικό ἔνδυμα τῆς ψυχῆς. ῞Οταν ἡ θεία εἰκόνα πού βρίσκεται στή ψυχή εἶναι φωτεινή καί ἀστράφτουσα, θά μπορέσει νά δεῖ τό θεῖο φῶς στό ὁποῖον εἶναι κτισμένη, ὅπως καί ὁ καθρέφτης ὅταν εἶναι καθαρός καί ἀθόλωτος, μπορεῖ ν᾿ ἀποδώσει εὐκρινεῖς τούς χαρακτῆρες τοῦ εἰδώλου του. ᾿Αντίθετα· ὅταν τά διάφορα πάθη καθίσουν πυκνά στή ψυχή, τήν καλύπτουν τόσο ὥστε νά μή μπορεῖ ἡ θεία ἀκτίνα νά διαπεράσει τό κάλυμμα τῆς ἀκαθαρσίας πού τή σκεπάζει καί νά γίνει θεατή στό νοερό ὄμμα τῆς ψυχῆς. ῾Η θέαση τοῦ θείου φωτός ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη μακαριότητα τοῦ ἀνθρώπου, τήν οὐσία τῆς χαρᾶς τοῦ Παραδείσου, τήν ὁποίαν θ᾿ ἀπολαύσουν μόνον οἱ καθαρές καί ἀθόλωτες καρδιές. Τό φῶς θά προστεθεῖ στό φῶς, τό σκοτάδι θά ἐπιμετρηθεῖ στά σκοτάδια!

Τούς εἰρηνοποιούς θεωρεῖ εὐτυχισμένους ὁ ἕβδομος μακαρισμός. Αὐτοί θά ὀνομαστοῦν παιδιά τοῦ Θεοῦ· «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοί υἱοί Θεοῦ κληθήσονται». ῾Η ταπείνωση καί ἡ πραότητα εἶναι ἀρετές καθαρές στή ψυχή. Τήν ὀμορφαίνουν καί τή στολίζουν. ῎Εχουν ὅμως μιά δόση στατικότητος, ἕνα ἐσωτερικό περικλεισμό. Οἱ πρᾶοι καί οἱ ταπεινοί πρέπει νά μποῦν σέ μιά ἐνεργότερη διάσταση. Πρέπει νά γίνουν εἰρηνοποιοί, νά ποιοῦν εἰρήνη. Πρέπει νά λαμβάνουν πρωτοβουλίες, ὥστε νά προωθοῦν τήν εἰρηνική συμβίωση καί τίς εἰρηνικές κοινωνικές σχέσεις τῶν ἀνθρώπων. Νά ἐξομαλύνουν τίς διαφορές, νά σβήνουν τίς ἔριδες, νά διαλύουν τίς παρεξηγήσεις, νά ἀφανίζουν τά σκάνδαλα, νά ἀντιπροσφέρουν κλαδί ἐλιᾶς στά σπαθιά καί τά μαχαίρια, νά μετέχουν σέ εἰλικρινῆ κινήματα εἰρήνης. Μέ ἕνα μονάχα ἐλατήριο· τήν ἀγάπη, καί ἕνα σκοπό· τή συμπαράσταση στόν πλησίον. Μέ τήν εἰρηνική δράση του ὁ πιστός σβήνει τήν ἀγριεμένη φωτιά τῆς ἁμαρτίας, πού μετατρέπει σέ καυτό καμίνι τήν ἀνθρώπινη ζωή. Γιατί οἱ ἔριδες καί οἱ ἀναστατώσεις καί οἱ πόλεμοι εἶναι σπορά τοῦ διαβόλου στίς πατημένες ψυχές καί στίς κοινωνίες τίς πυρωμένες στό μῖσος καί τήν ἀπάνθρωπη κακουργία. Οἱ εἰρηνοποιοί εἶναι ἀληθινά παιδιά τοῦ Θεοῦ. ᾿Ακολουθοῦν στά ἴχνη τοῦ μεγάλου Εἰρηνοποιοῦ, ὁ ὁποῖος κατέβηκε στή γῆ, ντύθηκε τό πλάσμα του καί ἅπλωσε στό σταυρό τά χέρια του γιά νά πιάσει μέ τό ἕνα τόν Θεό καί μέ τό ἄλλο τόν ἄνθρωπο πού βρίσκονταν σέ διάσταση, νά τούς φέρει κοντά καί νά τούς ἑνώσει διά τοῦ λυτρωτικοῦ πάθους του, καταργώντας τήν ἐχθρότητα καί ποιώντας εἰρήνην στούς «ἐγγύς καί τούς μακράν»483. Οἱ ἀληθινοί χριστιανοί δουλεύουν τήν εἰρήνη στή βάση πού θέλει ὁ Θεός, καί ὄχι στίς ὅποιες ἄλλες ἀνειλικρινεῖς καί δόλιες σκοπιμότητες, ὅπως κάνουν οἱ κατ᾿ ἐπάγγελμα ἐμπορευόμενοι τήν εἰρήνη, οἱ ὁποῖοι στά περιστέρια πού ἀποστέλλουν ντύνουν τά κοράκια τοῦ μίσους, τοῦ κοινωνικοῦ διχασμοῦ καί τῶν πολεμικῶν συγκρούσεων!

Στόν ὄγδοο, τέλος, μακαρισμό θεωροῦνται εὐτυχισμένοι αὐτοί πού διώκονται γιά τή δικαιοσύνη. ῾Ο διωγμός πού γίνεται γιά τή δικαιοσύνη εἴτε σάν ἀρετή τοῦ Θεοῦ εἴτε σάν ἔργο κοινωνικῆς ἀγάπης, εἶναι σημάδι τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στούς ἐργάτες τῶν ἐντολῶν καί τῶν δικαιωμάτων του. ῎Ετσι γινόταν ἀπό τήν ἀρχή τοῦ κόσμου. Τούς δικαίους τῆς Π. Διαθήκης τούς φόνευαν484. Τόν Χριστό τόν κάρφωσαν στό σταυρό. Τό ἴδιο ἔκαναν καί στούς μαθητές, πού πλήρωσαν μέ τό ἴδιο μέτρο τήν ἀφοσίωσή τους στό Διδάσκαλο. Καί γενικά, ὅσοι θέλουν νά ζήσουν σύμφωνα μέ τήν ἀρετή καί τό νόμο τοῦ Θεοῦ θά διωχθοῦν485. Τό φυτό τῆς θείας βασιλείας ποτίζεται μέ αἵματα, τήν καλωσύνη δέν τήν ἀντέχουν οἱ κακοί καί οἱ φαῦλοι. Τό φῶς της ἐνοχλεῖ τά ἀρρωστημένα μάτια τους, πού εἶναι συνηθισμένα νά ζοῦν στίς σκιερότητες καί τά σκοτάδια τοῦ θανάτου. Μισοῦν καί διώκουν τούς δικαίους, πληρώνοντας τό μέτρο τοῦ σκοτεινοῦ πατέρα τους, τοῦ διαβόλου. ῾Ο Θεός ὅμως ἀγαπᾶ καί προστατεύει τούς δικούς του. Τό πάθος τους τό ἐξαργυρώνει μέ τή μακαριότητα καί τή χαρά τῆς θείας βασιλείας του. ῾Ο Θεός εἶναι πλούσιος καί γενναιόδωρος ἀνταποδότης. Τό ἕνα τοῦ πλάσματος τό κάνει χίλια στόν ἄπειρο αἰῶνα του.

Γι᾿ αὐτό καί ἐπιλέγει ὁ Σωτήρ· «εἴσαστε εὐτυχισμένοι ὅταν σᾶς ὀνειδίσουν οἱ ἄνθρωποι καί σᾶς διώξουν καί ποῦν λόγια κακά ἐναντίον σας ψευδόμενοι, μόνο καί μόνο γιατί πιστεύετε σέ μένα. Νά νιώθετε χαρά καί ἀγαλλίαση, διότι ὁ μισθός σας εἶναι μεγάλος στούς οὐρανούς. Τό ἴδιο ἔκαναν καί στούς προφῆτες πρίν ἀπό σᾶς».

Στή συνέχεια προβαίνει ὁ Σωτήρ στή συμπλήρωση τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου. «Δέν ἦλθα –λέγει– νά καταλύσω τόν νόμον ἤ τούς προφῆτες. Δέν ἦλθα νά τούς καταλύσω, ἀλλά νά τούς συμπληρώσω». ῾Ο Νόμος –στό ἠθικό φυσικά μέρος του– ἔστω κι ἄν δόθηκε στόν ἄνθρωπο στά πλαίσια τῆς παλαιᾶς θείας οἰκονομίας, εἶναι ἀείζωος καί λυτρωτικός. ῾Ο Χριστός δέν μποροῦσε νά τόν καταργήσει. Αὐτό θά σήμαινε ἀναίρεση τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ. Φυσικά ὁ νόμος αὐτός δέν ἦταν τέλειος. Εἶχεν ἐλλείψεις τίς ὁποῖες προσδιόριζεν ἡ ἠθικοπνευματική κατάσταση τῶν ἀποδεκτῶν του, πρός τήν ὁποίαν προσαρμοζόταν ἡ νομοθετική βουλή τοῦ Θεοῦ. Τίς ἐλλείψεις αὐτές θέλησε νά θεραπεύσει ὁ Σωτήρ, ζυμώνοντας τή μωσαϊκή νομοθεσία μέ τό νέο νόμο τῆς χάριτος, τοῦ ὁποίου ὁ ἴδιος ἦταν κομιστής στόν ἄνθρωπο. Στό νέο Νόμο τοῦ Εὐαγγελίου ὁ παλαιός Νόμος τοῦ Σινᾶ ζωντανεύει, ἀποβάλλει τίς ρυτίδες του, χωράει στά καινούργια ἀσκιά τῆς νέας οἰκονομίας, στά ὁποῖα καί διαιωνίζεται. Γιά τό κῦρος καί τή διάρκεια τῶν ἠθικῶν διατάξεων τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου ὁ Κύριος εἶναι σαφής καί κατηγορηματικός. «Σᾶς βεβαιώνω –τονίζει– ὅτι μέχρι νά παρέλθουν ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ, ἕνα γιῶτα ἤ ἕνα κόμμα (μικρές δηλαδή ἐντολές) δέν θά παραπέσουν ἀπό τό Νόμο, μέχρις ὅτου ὅλα ὅσα ἐπιτάσσει ἐκπληρωθοῦν. Μονάχα οἱ τυπικές τελετουργικές διατάξεις του θά καταργηθοῦν».

᾿Αφοῦ δέ κάνει αὐτή τή σημαντική δήλωση, στή συνέχεια συμπληρώνει τίς κυριώτερες διατάξεις τῆς μωσαϊκῆς νομοθεσίας.